Skírnir - 01.01.1974, Blaðsíða 219

SKÍRNIR MARKMIÐ LANDNÁMABÓKAR 213
aðeins til Landnámurannsókna, heldur og til skilnings á þróun ís-
lenzka þjóðfélagsins á fyrstu öldum þess. Hér verður ekki rætt um
almennar sagnfræðilegar ályktanir höfundar, slíkt verður hlutverk
sagnfræðinga, en þeir munu ekki komast undan því að taka afstöðu
til þeirra skoðana sem hér eru fram bornar.
Sveinbjörn leggur mikla áherzlu á að Frum-Landnáma hafi ekki
verið sögulegt rit, og má það til sanns vegar færa. Eins er það
vafalaust rétt að lýsingar á landnámum, stærð þeirra og skiptingu,
eru að verulegu leyti mótaðar af eignaskiptingu og valdaaðstöðu
upp úr 1100, og aldrei verður úr því skorið með fullri vissu hvað
satt er í frásögnum Landnámabókar um einstaka landnámsmenn.
Þó virðist mér höfundur ganga fulllangt í því að afneita sögulegu
heimildargildi hennar. A því er vitaskuld enginn vafi að margt er
tilbúningur einn, ýmsir landnámsmenn hafa sjálfsagt aldrei verið
til nema sem liður í örnefnum. Hinsvegar trúi ég því illa að höfð-
ingjaættir hafi ekki vitað skil á forfeðrum sínum í 5-6 ættliði, hafi
ekki vitað hver var landnámsmaður ættarinnar né hvar hann bjó.
Hitt er annað mál, hvað mikið menn vissu um stærð landnáma og
takmörk; þar hafa samtímaaðstæður getað ráðið úrslitum. Á það
má benda að víða í Landnámabók eru ættir ekki raktar frá land-
námsmönnum nema í einn eða tvo liði, eða þá að nefnd er ættin
sem frá landnámsmanni er komin (t. d. Húsvíkingar, Sandvíkingar,
Klökuætt, Krymlingar o. s. frv.). Ef þetta hefur átt að hafa eitthvert
gildi um 1100, hafa menn hlotið að geta rakið kyn sitt til þess-
ara ætta með réttu eða röngu. Það hefði dugað miðlung að vita hver
var landnámsmaður á ákveðnu svæði, ef ekki var hægt að tengja
hann einhverri ætt sem uppi var um 1100. Um þetta atriði hef ég
rætt nokkuð áður og skal ekki endurtaka það hér, og enda þótt
Sveinbjörn Rafnsson vilji gera lítið úr þeim hugleiðingum, fæ ég
ekki séð að hann hafi kollvarpað grundvelli þeirra. Vitaskuld hefur
hvorki mér né öðrum í seinni tíð dottið í hug að líta á Landnáma-
bók sem einhvers konar samtímaheimild eða sögulegt heimildarrit
á borð við samtíðarsögur; en langt bil er á milli þess og hins að
afneita með öllu heimildargildi Landnámabókar um persónusögu.
En þar verður vitaskuld að beita fullri gagnrýni, bæði á textanum
sjálfum og á sögulegum aðstæðum.
Enda þótt Sveinbjörn hafi mikið til síns máls í því að frumtil-