Skírnir - 01.01.1974, Blaðsíða 46
BJARNI EINARSSON
SKÍRNIR
stakt eða til uppfyllingar hinu - ef konan var tilgreind. Þetta mun
skýrast hér á eftir af dæmunum. I Stjórn hef ég fundið fjórtán
staði, þar sem getið er um hjúskap karlmanns, en ekki er nema
tvisvar brúkað sagnorðið kvángask: Þeir kvángaðuz báðir ok fengu
þarlenzkra kvenna heiðinna (420); Pharao konungr var kvángaðr
ok hét drottning hans Tapnes (575). En hins vegar er hér oft talað
um að ganga að eiga konu: hann gekk at eiga hina verstu konu
(589). Tvisvar er hér talað um að maður taki tiltekna konu sér til
eiginkonu (eða eiginnar húsfrú, - 158 og 169) og auk þess: ef
Adonias fær hennar til konu (555), — fá þér þar eina konu af dætr-
um móðurbrœðr þíns Labans (169), - fá sér þar kvánfang (169).6
Ef sagt var að karlmaður kvongaðist eða kvæntist og kona til-
greind, virðist yfirleitt hafa verið bætt við: ok fekk þeirar konu er
hét N.N., eða: ok fekk Guðrúnar (eða annarrar nafngreindrar
konu), - eða með svipuðu orðafari (sbr. fyrsta dæmið hér fyrir
ofan). Einnig kemur fyrir að brúkað er sagnorðið að taka í stað
að fá í þvílíkum viðbótum. Þegar þess er getið að maður hafi verið
kvongaður eða kvæntur og nánar til tekið hver konan hafi verið,
er venjulega bætt við: ok átti (þessa eða hina konu) - eða: ok hét
kona hans (þetta eða hitt), eða þá að bætt er við: ok hafði fengit
(tiltekinnar konu). En oftast virðist hafa verið látið nægja að segja
að maðurinn œtti þessa eða hina konu, nafngreinda eða á annan
hátt nánar tiltekna. Dæmi þessa eru legio ef leitað er í fornritum og
má hér grípa niðri í Sturlungu og taka af handahófi: I þenna tíma
hjó Kálfr Guttormsson á Grund í Eyjafirði. Hann átti Osku Þor-
varðs dóttur ins auðga ... (og rétt á eftir), - Þá bjó at Hrafnagili
Hallr Kleppjárnsson. Hann átti Ingibjörgu, dóttur Guðmundar ins
dýra.7 Bæta má við hér klausu úr Hómiliubókinni norsku: hann
átti konu þá, er Philippus hróðir hans hafði áðr átta, . . . at hánum
væri eigi lofat at eiga konu bróður síns.8 Jafnvel þó að ekki væri
um að ræða nánari tilgreiningu á konu, mátti komast svo að orði að
maður œtti konu í stað þess að segja að hann væri kvongaður eða
kvœntur: Ef sá maðr átti konu er sekr er orðinn.9
Hér skulu nú fyrst tínd til dæmi um brúkun sagnorðanna kván-
ga(sk) og kvœna(sk) í lögbókum, þar sem einmitt er um að ræða
að maður kvongist, án þess að kona sé tilgreind: Ef sá maðr
kuángaz fyrir ráð skaparfa síns þá á þat harn eigi arf at taka;10