Skírnir - 01.01.1974, Blaðsíða 174

168
SVERRIR TOMASSON
SKÍRNIR
flestallar ritklifanir (topoi) forneskjusagnanna: íburðarmiklar lýs-
ingar á klæðaburði, vopnum, húsum og veislukosti. Þessu jafnar
hann svo saman við íslenskan hvunndag; þannig skerpir hann and-
stæðurnar og um leið verða ýkjurnar broslegar.
Þessi samjafnaður hefur löngum verið talinn vera skrifaður
undir áhrifum frá Gamanbréfi Jónasar Hallgrímssonar. Menn hafa
jafnvel verið þeirrar skoðunar að stílbrögð af þessu tagi séu enn
eldri; Jónas beiti í Gamanbréfinu gamalkunnum skólapiltastíl. Þess-
háttar skop hafi verið í hávegum haft í Bessastaðaskóla og síðar
meðal Hafnarstúdenta, einkum Fjölnismanna. Frásaga Jónasar
fellur inn í umgjörð ævintýrsins og stíll Gamanbréfsins hæfir því
formi vel. Sameiginlegt á Gamanbréfið með Heljarslóðarorrustu að-
eins þessa skoplegu skírskotun til samtímans, fyrir utan nokkrar
íburðarmiklar lýsingar á klæðaburði, sem eru þó mun hófsamari í
Gamanbréfinu en Heljarslóðarorrustu. En er þessi tækni innlend
hugarsmíð? A hún sér ekki erlendar fyrirmyndir? Er hún ekki að-
eins angi af hinu rómantíska skaupi sem kveður svo mikið að í rit-
um Jónasar og bréfum Fjölnismanna?
Umgjörð Heljarslóðarorrustu leyfir ekki neina persónusköpun.
Persónur hennar urðu að vera manngerðir eins og hetjur riddara-
sagna, tákn valds eða hugsjóna. Og þegar örlar á viðleitni til per-
sónusköpunar, eins og til að mynda í samtali Nablajóns og Thiers,
rýfur Gröndal formið. En hvaðan kom honum þessi hugdetta? Var
þetta hans eigið hugarfóstur, eða varð hann fyrir áhrifum frá evr-
ópskum skopblöðum samtímans?
En það virðist ekki vera að ástæðulausu að hann velur sögunni
snið riddara- og ýkjusagna. I það mund sem sagan var rituð, er sú
sagnahefð samgróin íslenskum lesendum; þeir höfðu í margar aldir
haft yndi af slíkum sögum, skrifað gamlar upp og samið nýjar.
Hetjur þessara bókmennta voru málvinir allflestra læsra íslendinga.
Riddarasaga Gröndals, Heljarslóðarorrusta, kom því íslenskum les-
endum á ofanverðri 19. öld ekki á óvart. Hetjur Gröndals hafa ekki
einu sinni fataskipti við kappa miðalda; þær skipta aðeins um
nöfn, bera lieiti evrópskra stjórnmálaforingja samtímans. Og þeir
voru í rauninni jafnfjarlægir íslenskum lesendum og riddarar Arth-
úrs konungs eða Göngu-Hrólfur og Órvar-Oddur.
Heljarslóðarorrusta hittir í mark sem smellin samtíðarsaga vegna