Skírnir - 01.01.1974, Síða 170
164
ÓLAFUR JÓNSSON
SKÍRNIR
jörðinni, annað en ófullnægjandi þjónusta, sem þó varð manni kær með
því að vænta einhvers, með eftirvæntingu, undirbúningi? (190-191).
17 Hún lítur til föður síns, þar sem hann situr með svipuna sína þvers yfir
knén, bollann í annarri hendi, brauðsneið í hinni [...] Lúðvíka getur ekki
hætt að horfa á hann sem hann situr þarna, þrekinn og klárvígur, aðeins
lauslega meitlaður, en óbrotgjarn. Það vottar fyrir roðma í andlitinu,
og þó varla. Hann unir sér vel - þessa stundina ... Lúðvíka brosir. Veit
það víst ekki sjálf; - en brosir. Þessi dagur hefur gefið henni bros að
fylgju. Á við að gægjast aftur fyrir þetta bros? Ef til vill ekki. Ekki einu
sinni þó þar búi einföld og grandvör stúlkusál - mikill æskuhugur - mikill
æskuhugur og óvísvitandi hetjulund. Og allt í sérstakri draumbirtu -
ljósi sjálfalinnar sólar (68-69).
18 Því að maðurinn er með hugann við sitt, er með hugann við sig sjálfan og
sitt út yfir gröf og dauða, kvíðir því að missa lífið, þetta hið raunveruleg-
asta af öllu raunverulegu, þetta hið fallvaltasta af öllu fallvöltu, þetta hið
óendanlegasta af öllu óendanlegu - kvíðir því, að það gangi sér úr greip-
um. Kvíðir þeirri einveru, sem er skilyrði fyrir sjálfsveru hans og er sjálfs-
vera hans, kvíðir því að standa uppi án meðbræðra í kringum sig, og
máski gleymdur af Guði (197) ... Á vissan hátt voru líklega allar skepnur
fórnardýr. En - var ekki allt líf fórn? Þegar því var lifað með réttum
hætti? Er það ekki það sem er gátan? - að grómagnið kemur innan frá,
er sjálfsafneitun. Og að allt líf, sem að innsta eðli er ekki fóm, er rang-
snúið og stefnir að dauða? (225) ... Þarna lágu þeir, þeir þrír, nokkur fet
undir yfirborði jarðar, harla ósélegir, og geta varla reiknazt í tölu hinna
lifenda. Þó eiga þeir að vakna til stórræða sem flestum öðrum yrðu of-
vaxin, til þess að gera það sem þeir einir geta gert, og gera fúslega. Eru
þeir þá svo lítilmótlegir, sem þeir virðast? Eru þeir ekki ef til vill ómiss-
andi liðir í einhverju samhengi? Uppi yfir þeim heldur nóttin leiðar sinn-
ar (232) ... Svo afundin getur jörðin orðið við manninn, að hún lokar sér
gersamlega fyrir honum. Þá getur hver átt það við sig sjálfan, hvað til
bragðs skuli taka. Og Benedikt fann ráð. Það er hlutverk mannsins, ef til
vill hið eina, að finna ráð. Að gefast ekki upp. Að spyrna á móti brodd-
unum, hversu hvassir, sem þeir eru. Spyrna á móti broddi sjálfs dauðans,
þangað til hann gengur í gegn og hæfir í hjartastað. Þetta er hlutverk
mannsins (238).
19 Hann gerði sér ekki háar hugmyndir um sjálfan sig, hann Benedikt, þarna
sem hann gekk. Hvernig hefði hann líka átt að gera það? Til að sjá var
hann, nú er daginn var að fjara út, aðeins orðinn að óskýrum skugga í
landslaginu. Og þó er það alveg vafasamt, hvort hugmyndir hans um
sjálfan sig hafa ekki verið ennþá óskýrari og máðari. Hann var bara vinnu-
maður annarra. Og hafði alltaf verið það alla sína ævi. Eða ef til vill öllu
heldur hálfgildings vinnumaður og hálfgildings húsmaður. Það var yfirleitt
eitthvað hálfgildingslegt og lítilmótlegt við hann, og það í einu og öllu.