Skírnir - 01.01.1974, Blaðsíða 55

SKÍRNIR
MÁLVÖNDUN OG FYRNSKA
53
Nú verður stiklað á stóru og næst staðnæmzt við eitt merkasta
rit í óbundnu máli frá 17du öld, Æfisögu Jóns Ólafssonar Indía-
fara. Jón var fæddur 1593, en sögu sína setti hann saman árið 1661.
Jón var ekki skólagenginn. Hann fór utan 1615 og dvaldist erlendis
ellefu ár, lengst af byssuskytta í her Kristjáns konungs fjórða. Æfi-
sagan er mestöll um það sem á daga hans dreif í útlöndum. Málfar
er dálítið dönskuskotið að sið sinnar aldar, en er yfirleitt hrein og
kjarngóð íslenzka. Sigfús Blöndal orðabókarhöfundur bjó æfisög-
una til prentunar á sínum tíma.42 Frumrit er ekki til svo kunnugt
sé og studdist útgefandi mest við þrjú handrit og kveðst hafa reynt
að „láta textann verða eins líkan orðalagi frumritsins og hægt er,
og er það mikill vandi, þar sem handritunum ber mjög á milli. Þó
eru miklar líkur til þess að það sje rjett, sem stendur samhljóða í
aðalhandritum beggja flokka“ (Formáli, bls. xxviii, en á undan er
nánara um einstök handrit).
Gengið verður að því vísu að Sigfús hafi ekki breytt sjálfur neinu
sem máli skipti um orðalag og að það sé allt úr einhverju handriti,
en að sjálfsögðu verður engin ábyrgð tekin á að hver einstök máls-
grein sé komin óbreytt úr penna Jóns Indíafara.
Hér hef ég fundið þrjú dæmi af því tagi sem áður hafa verið til-
færð úr Trístrams sögu og Strengleikum: 1. kvongaðist hann erlegri
dándiskvinnu (816), - 2. (honum) gafst leyfi ... sig að kvonga
hverri kvennpersónu er hann girntist (2056'7), - 3. var kvongaður
frómri kvinnu (20731). Sem nærri má geta talar Jón einnig um
gifta karlmenn: 1. sá eð var nýgiftur einnri frómri dándiskvinnu
(3830), - 2. allir ógiftir (27828-29), - 3. þeim ógiftu (þ. e. karl-
mönnum, 27921).
Jón prófastur Halldórsson í Hítardal (f. 1665) mun mega teljast
gildur fulltrúi sinnar tíðar rithöfunda. Hann var hinn lærðasti mað-
ur og liggur sem kunnugt er mikið eftir hann skrifað á íslenzku.
Ætla má að málfar hans gefi allgóða hugmynd um orðaforða og
orðafar skólagenginna rithöfunda og vandlátra um meðferð móður-
málsins á þeim dögum. Séra Jón fer eftirfarandi orðum um biblíu-
þýðingu Guðbrands biskups: Hefur hann svo kapps um kostað að
færa sérhvað sem bezt hann kynni upp á gagnort, fordildarlaust,
auðskilið og hreint móðurmál vort (o. s. frv. í Biskupasögum II
41). Hér hefur verið látið nægja að renna augum yfir Biskupasög-