Skírnir - 01.01.1974, Síða 88
82
HÖRÐUR ÁGÚSTSSON
SKÍRNIR
hér sé um þakgerð að ræða sem okkur er ókunn. Það, sem vantar
inn í þá mynd, sem við erum með í huga, er bæði dvergar og vaglar.
Eins og fyrri daginn er úr vöndu að ráða með svo rýrt efni í hönd-
um. Vaglarnir og dvergarnir gætu þó vel hafa verið innan um „forn-
an við þann er þá var í ræfri stofunnar“.
Seinasta haldreipi okkar er ósköp veikt, en engu að síður mjög
merkilegt, og hefur upp á vissan máta mesta þýðingu fyrir kirkju-
mynd okkar. Þetta er stuttur staður í Laurentsíussögu:
Item séttu nátt jóla varð landskjálfti svo mikill fyrir sunnan land, að jörð-
in skalf víða. Féll bær í Skarði hinu eystra. Þar í kirkjunni var mikill málm-
pottur festur við brúnásinn kirkjunnar. Honum barði svo við ráfið kirkjunnar
af skjálftanum, að pottinn braut.41
Ekki fæ ég skilið þessa annálsgrein öðruvísi en svo, að í Skarði
á Rangárvöllum er kirkja byggð upp með ásaþaki um aldamótin
1300. Hvort brúnásinn sá arna hefur legið á dvergum líkt og á okkar
teikningu, eða honum hreinlega verið tyllt upp á innstafi eins og í
hlöðunum góðu í Oræfum, skal svo ósagt látið. Því má hér við
bæta að árið 1394 segir um Bakkakirkju í Öxnadal í Péturs-mál-
dögum að: „Item lagði Brandur í porcionem um III ár, XII fjalir,
III bök, syllarefni, ás einn, metaskálir, mörk vax, þrjá aura reykels-
is.“ 42 Ekki verður betur séð en þar sé komin önnur kirkja á 14.
öld byggð upp með ásaþaki. Loks má geta þess að Þjóðhildarkirkja
í Brattahlíð var byggð á sama hátt.43
Ég þykist nú hafa sýnt fram á, að þær íslensku heimildir, sem til-
tækar eru frá fornri tíð benda eindregið til þess að ásaþak það sem
Sacher bregður upp mynd af sé eldra öldinni og það hafi á mið-
'óldum verið notað á kirkjur. Vart verður tölu á þær úttektir komið
sem lýsa þessari þakgerð á 18. og 19. öld, og læt ég það liggja milli
hluta.
Ef við snúum okkur nú aftur að kirkjudagspredikun og berum
saman þaklýsingu hennar og þak Sachers, þá er því ekki að leyna,
að einn mikilvægan byggingarhluta vantar í kirkjuna, vaglbitann,
húshluta, sem er fastur fylgifiskur þeirrar gerðar er hér um ræðir.
Það er erfitt að hugsa sér slíkt þak án vaglsins, manni sýnist bein-
línis hann sé forsenda þess að ásarnir velti ekki um koll af þrýstingi
þakbyrðisins. Engum getum skal að því leitt, hvort þýðari ræðunnar