Skírnir - 01.01.1974, Page 54
52
BJARNI EINARSSON
SKÍRNIR
Vert er að veita því athygli að þeir Oddur og Guðbrandur virð-
ast báðir hafa forðazt orðalag eins og að kvongast/kvcenast konu.
(Guðbrandur fylgir jafnvel sömu reglu þegar hann segir karlmenn
giftast, sbr. dæmið úr Rutarbók 1, en ekki skal fullyrt að þetta sé
óbrigðult.) Að vísu hefur hvorki Nýja testamentisþýðing Odds né
Guðbrandsbiblía verið lesin spjalda á milli vegna þessarar athug-
unar, heldur gripið niður allvíða, enda er ekki neitt dæmi af þessu
tagi í orðasafninu í Reykjavík. Hins vegar má finna a. m. k. eitt
dæmi um kvonga í þvílíku sambandi í Guðbrandsbiblíu: Jójada
kvongaði hann tveimur kvinnum (Síðari kronikubók 24,3). Aðrir
kynnu að geta fundið fleiri en þetta. Enn eitt dæmi af sama toga er
í þýðingu Guðbrands á Mysterium Magnum eftir Martin Moller:
einn faðir sem kvongar son sinn einni kvenmanns persónu.38 -
Samanber dæmið úr I. Mósebók 38 hér að framan, þar sem Guð-
brandur hefur skrifað gifta í svipuðu sambandi.
Lítið er að græða á prentuðum orðabókum íslenzkum frá 17du
öld um það orðafar sem hér um ræðir. I orðabók Jóns Rúgmanns
er ekki neitt markvert og ekki heldur í orðabók Magnúsar Ólafsson-
ar.30 Hins vegar hefur Guðmundur Andrésson í sinni orðabók
kvœntr / Uxoratus undir kvona / & qvon / Mulier (auk þess
undir Kvinna: Qvintr með þýðingunni uxorius, vel qvint (fœmellæ)
nubilis), en ekki neitt dæmi um orðafar. Undir á hefur Guðmundur:
Eg á (ág) atte in præterito: infinitivo, at eiga, - og síðan: 3.
Nubere: ad eigast: ad eiga Konu / uxorari: eiginord / connubium.
Kemur þetta heim við nútíma málvenju, þar sem eigast merkir í
vissum samböndum að giftast. Guðmundur befur og sagnorðið
giftist / Nubo, connubio jungor, gifting / connubium. Næsta upp-
sláttarorð er nafnorðið gifta, og undir því kemur þótt undarlegt sé
giftr = uxoratus (þ. e. kvongaður, kvæntur).40
I ritgjörð sinni um Stóradóm getur Guðmundur kvongunar fimm
sinnum, en að vísu aldrei með sagnorðunum kvongast eða kvænast,
heldur segir gifta sig, giftast og tvisvar ekta konu og einu sinni fékk.
Auk þess ritar hann qvintum sem á líklega að vera qvœntum (sbr.
þó tilvitnun hér á undan úr orðabók hans, þar sem hann gjörir mun
á kvœntr og qvintr): Calcedonense fyrirbauð klerkunum hjúskap-
inn, Carthaginense qvintum meðalgöngu og messu fyrir framliðn-
um.41