Skírnir - 01.01.1974, Blaðsíða 234

228
RITDÓMAR
SKÍRNIR
Norðurlöndum nú á dögum er „nútímaleg", svo löngu eftir lok seinna stríðs-
ins.
Einkum er formálanum þó áfátt að því leyti til að þar er mest lagt upp úr
upphafi nútímaskeiðs ljóðagerðar, og stuðlar hann á þann hátt að því að
framfleyta þeim misskilningi að nútímastefna, módernismi í Ijóðagerð sé að-
eins ein. Stundum er því líkast að með „nútímaljóð" eigi Hannes Sigfússon
aðeins við háttlaus og órímuð Ijóð. En þá var líka J. P. Jacobsen „nútíma-
skáld“ á áttunda áratug aldarinnar sem leið! Sögu nútíma-ljóðagerðar í Dan-
mörku frá 1939 og til okkar daga er td. einatt skipt í þrjú tímabil. Hið fyrsta
er oft nefnt Heretica-tíminn og telst ekki nema að litlu leyti til sögu módern-
isma. Ljóðmál þeirra skálda er einfalt, heimssýn þeirra í meginatriðum frum-
spekileg. Með öðru tímabilinu, frá því um það bil 1955, hefst hinn eiginlegi
módernismi í danskri ljóðagerð. Hann auðkennist af blómlegu myndmáli og
leit að veruleikanum að baki málsins. Nú verður Ijóðið í fyrsta sinn sjálfstætt
þekkingarform, en ekki búningur áður skapaðs efnis. Loks er þriðja tímabil
talið hefjast um það bil 1965. Eftir konkretisma þróast þá það sem við köllum
„kerfisskáldskap" (systemdigtning): dregið er úr mynd- og líkingamáli, en
orð ljóðsins stíga nakin fram. Heimssýn þessara ljóða má lýsa svo að veröldin
sé í málinu sjálfu. Hér er ekki ráðrúm til að útlista þetta nánar, en það hefði
Hannes Sigfússon átt að gera; hann gerir það ekki nema óljóst og tilviljunar-
kennt í formála sínum. Má vera að þetta stafi af andúð hans á konkretisma
sem kemur svo skýrt fram á bls 20 í formálanum og augljóslega tekur einnig
til „kerfisskáldskaparins". Þessi afstaða mótar einnig meðferð hans á mikil-
vægum þáttum í hinum eiginlega módernisma, og af því leiðir að ártalið
1969 í heiti bókarinnar verður í rauninni rangvísandi.
En nú er ráð að víkja að danska efninu í Norrænum ljóðum. Vera má að
það leiði af kenningu hans að stríð og byltingar séu einhvers konar orsök
nútíma-ljóðagerðar, að Hannesi Sigfússyni hefur með öllu sést yfir sex prósa-
ljóð Johannesar V. Jensens í Digte 1906. Þó eru þau einhver hin nútímalegustu
verk í danskri ljóðagerð fram að seinni heimsstyrjöld. Þar er í fyrsta sinn,
sjálfsagt undir áhrifum Walt Whitmans, leyst upp hefðbundið samhengi orð-
anna og hlutanna. Minna gerir kannski til að Sophus Claussen er heldur ekki
nefndur á nafn í formálanum. Engu að síður er hann verðugur fulltrúi fyrir
hugmyndir franska simbólismans um ljóðið sem sjálfstætt þekkingarform, og
verk hans skiptu miklu máli að minnsta kosti fyrir Heretica-skáldin á 5. áratug
aldarinnar. Hvorugur þessi höíundur þurfti á stríði að halda til að innblása
sig. Aftur á móti var fyrri heimsstyrjöld beinlínis forsenda fyrir expressjónísk-
um, fútúrískum og dadaískum skáldskap á þriðja áratug aldarinnar, ljóðum
skálda eins og Emil Bpnnelyckes, Otto Gelsteds og Tom Kristensens. Enginn
þeirra er nefndur á nafn í formála Norrænna Ijóða. Hannes Sigfússon gerir
á hinn bóginn Gustaf Munch-Petersen að „frumherja nýrrar ljóðstefnu“ í
Danmörku (bls 14) og leggur áherslu á áhrif sem hann hafi orðið fyrir af
finnsk-sænskum módernisma (sem raunar er fjallað um á 5 af 15 bls formál-
ans). Þetta kann að vera rétt til getið, en hitt er ekki rétt, að Munch-Petersen