Hugur - 01.01.2016, Page 81

Heimspekingar og stjórnmál 81
hins vegar að fara út fyrir það efni sem ég ætla mér að ræða hér, því hin nasíska
heimspeki er aðeins dæmi sem ég ákvað að taka, ekki aðeins vegna mikilvægis
síns heldur vegna þess hve vel við þekkjum það. Hver sá sem viðurkennir að
til sé nasísk heimspeki og að hún sé áhrifavaldur í lífi okkar, gegnum ástandið í
alþjóðasamfélaginu, hlýtur jafnframt að átta sig á að hin frægu spakmæli Hegels
séu ósönn: „Heimspekin bakar ekkert brauð“. Við í þessu landi lifum öðruvísi en
við myndum gera ef til dæmis Locke, Rousseau, Bentham og Hegel hefðu ekki
hugsað eins og þeir gerðu. Úr fjarlægð skiptir það máli (þ.e. það breytir einhverju)
fyrir líf venjulegra borgara hvernig heimspekingar hugsa.
Það vill svo til að ég álít hina nasísku heimspeki alranga. Til að forðast mála-
lengingar neyðist ég til að grípa til þess að tjá mig í kreddum. Hinar jákvæðu
kreddur þessarar heimspeki hafa fyrir löngu verið afsannaðar, siðferðilegar hug-
myndir hennar tilheyra löngu liðnum tíma, afneitun hennar á gildi vitsmunanna
leiðir til sjálfseyðingar. Undangengnar staðhæfingar nægja vonandi til að sýna að-
kallandi verkefni sem heimspekingar (af ákveðnu tagi) í þessu landi standa núna
frammi fyrir. Til dæmis þarf að skoða betur orðasambandið „löngu liðinn tími“
og réttlæta það eða hrekja. Vitaskuld trúi ég því að það eigi rétt á sér. Siðferð-
ishugmyndir nasískrar heimspeki þarf að orða með skýrum hætti og gaumgæfa
af yfirvegun. Jákvæðu kreddurnar þarf að afhjúpa sem kreddur, þ.e. óréttmætar
tilgátur sem ríghaldið er í af sannfæringu ofsatrúarmannsins.
Svo virðist sem það gætu verið tvær leiðir til að „réttlæta“ það og „sýna“ þetta.
Sú fyrri myndi vera að skoða viðkomandi heimspeki í áföngum. Ég neita því ekki
að ákveðinn hópur fólks með tilskilda þjálfun gæti á ögurstundu notast við þessa
aðferð með nokkuð góðum árangri. En árangurinn yrði skammvinnur og háður
þeim brýna vanda sem kallað hefði á aðferðina. Hin leiðin væri að þjálfa borgar-
ana til að geta gagnrýnt ekki aðeins keppinauta meðal tegunda af „lífsheimspeki“,
heldur einnig sína eigin; í stuttu máli, að hjálpa þeim að hugsa heimspekilega.
Þessi aðferð krefst tíma og frelsis frá brýnum áhyggjuefnum.
Vangaveltur um þetta atriði leiða mig aftur að hinni seinni af spurningunum
tveimur sem ég lagði upp með í fyrstu efnisgreininni. Gera stjórnmálin sérstak-
lega miklar kröfur til heimspekinga? Ég vona að það liggi skýrt fyrir af því sem
ég hef þegar sagt að þessi spurning býður ekki upp á einfalt svar. Spurningin
virðist einföld en svo er þó ekki. Ég hef aðeins rúm hér til að skipta henni í tvær
spurningar. (1) Hafa heimspekingar sem slíkir eitthvað dýrmætt fram að færa
til samfélagsmála á tímum mikils álags í stjórnmálum? Ég tel að svo sé ekki. (2)
Standa athafnir heimspekinga í nánara sambandi við samfélagsmál en, til dæm-
is, athafnir sanskrítarfræðings eða stærðfræðings? Við þessari spurningu tel ég
að svarið sé já. Renan sagði eitt sinn að tvíræðni orðanna „þjóð“ og „þjóðerni“
gæti átt eftir að steypa heiminum í hörmungar. Ef til vill var hann að hugsa um
það sem Bismarck hafði fyrir stafni; hvernig svo sem það var þá bætir núverandi
ástand Evrópu neðanmálsgrein við þessa athugasemd hans. Við ættum núna að
bæta við: „Og orðið „kynþáttur“.“ Ég vil bæta einu við. Mikið af þeim áhrifum
sem við köllum „hjarðhegðun“ á rætur að rekja til einfaldaðrar hugsunar á formi
sértekningar. Ég neita því ekki að það er þægilegt að segja „Þýskaland fer fram á“,
Hugur 2017-6.indd 81 8/8/2017 5:53:32 PM