Hugur - 01.01.2016, Side 174

Hugur - 01.01.2016, Side 174
174 Jóhannes Dagsson skilyrðum er ennþá óleyst gáta, ekki aðeins þegar kemur að skapandi hugsunum og athöfnum, heldur almennt þegar um ætlandi eða vísvitandi hugsanir eða að- gerðir er að ræða. Þetta er vitanlega gáta sem heimspekin glímir við, en það að hún sé óleyst kemur ekki mikið að sök í þeirri mynd sem ég vil teikna upp hér, þar sem sú mynd byggir á upplifun og reynslu, frekar en sannleika og sannreynanleika staðhæfinga. Samhengi skapandi hugmynda og aðgerða samanstendur ekki einvörðungu af yrðingum af hvaða tegund sem þær kunna að vera. Þættir eins og efni og sá miðill sem valinn er móta einnig þetta samhengi. Það að skapandi hugmynd eða aðgerð sé sett fram sem mynd, eða sem þrívítt verk, hefur ekki einvörðungu áhrif á hvaða útkoma eða afurð verður afsprengi hugmyndarinnar eða athafnarinnar, heldur hefur það ekki síður mótandi áhrif á hugsunina eða athöfnina sjálfa. Tónlist er ágætt dæmi um hugmyndir sem eru illa til þess fallnar að vera þýddar yfir í tungu- málið, og mótast að miklu leyti af þeim miðli sem þær eiga sér stað í. Upplifun af skapandi hugsun eða aðgerð er alltaf tvíþætt, annars vegar orkar hún á heiminn í formi breytinga, og hins vegar er hún lýsing á því samhengi sem hún fæðist inn í og er ætlað að hafa áhrif á. Hún er lýsing í þeim skilningi að byggja á því samhengi, eða aðstæðum sem henni er ætlað að breyta. Samhengið samanstendur af ólíkum þáttum, þar sem sumir eru háðir ákveðnum þekkingar- fræðilegum skilyrðum en aðrir ekki. Reynsla okkar sem gerenda þegar kemur að skapandi hugsun eða athöfnum markast af þessu tvíeðli skapandi hugmynda, og af þessu fjölbreytta samhengi sem þær eru óhjákvæmilega settar fram í. Þetta tvíeðli upplifunar einstaklinga af skapandi hugsun eða aðgerð er betri mælikvarði á það hvað felst í skapandi hugsun eða aðgerð heldur en einhvers konar tilgáta eða kenning um það hvað felst í ætlan, eða ætlandi aðgerð. Ástæð- urnar fyrir því eru margar, sú veigamesta er sú að þegar skapandi aðgerð er metin út frá reynslu þess sem framkvæmir aðgerðina, hverfur út úr greiningunni hvers konar vísun til rökfræðilegrar eða sögulegrar uppbyggingar hugsunarinnar eða aðgerðarinnar. Skapandi hugsun hefur oft á sér þann blæ að vera óvænt, eða jafn- vel óútskýrð. Hvernig datt þér þetta í hug? er spurning sem oft á tíðum er erfitt að fá svar við. Með því að leggja áherslu á reynslu og upplifun, frekar en forsögu og byggingu, verður mikilvægi spurninga af þessu tagi mun minna í greiningunni. Því fer fjarri að fyrirbæri með tvíeðli séu ný af nálinni í tilraunum heimspekinga til að útskýra hugarstarf, eða eðli ætlunar eða athafna sem framkvæmdar eru vit- andi vits. Frægasta dæmið um svona fyrirbæri er trúlega að finna hjá Anscombe, í dæmi hennar um innkaupalistann. Anscombe bendir á að sami listi af vörum (eða hverju sem vera skal) getur haft tvenns konar tengsl við heiminn, annars vegar sem ætlandi í þeim skilningi að vera listi yfir það sem við viljum að sé í innkaupa- körfunni hjá okkur, og hins vegar sem lýsandi, það er að segja lýsing á því sem er í körfunni hjá okkur. Ef innkaupin hafa gengið fullkomlega, þá eru listarnir nákvæmlega eins, en ef ekki, þá höfum við annaðhvort ekki farið eftir listanum, eða ekki fengið allt sem við ætluðum okkur að fá. Listinn hefur, jafnvel þó svo hann sé nákvæmlega eins í báðum tilfellum, tvenns konar tengsl við veröldina, Hugur 2017-6.indd 174 8/8/2017 5:54:01 PM
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170
Side 171
Side 172
Side 173
Side 174
Side 175
Side 176
Side 177
Side 178
Side 179
Side 180
Side 181
Side 182
Side 183
Side 184
Side 185
Side 186
Side 187
Side 188
Side 189

x

Hugur

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.