Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Blaðsíða 17

GUÐNY GUÐBJORNSDOTTIR
ið fyrir stjómendur leikskóla var auglýst sem nýtt starf fyrir konur (Rannveig Kristjáns-
dóttir, 1946). Á háskólastiginu em tíu karlar, eða 83,3%, og tvær konur, eða 16,7%, sem
skipa stöður rektora/skólastjóra (Hagstofa íslands, 1999,2001).
Þó að fjölgunin sé töluverð er hún samt hægari en í stjómmálum, þó að sömu hlut-
fallstölu sé náð í grunnskólum og á Alþingi. Enn em konur hlutfallslega fáar sem stjórn-
endur miðað við fjölda kvenkennara sem em 77% í gmnnskólum og 46% í framhalds-
skólum (Konur og karlar, 1997). Misræmið á milli fjölda kvenkennara og stjómenda eyk-
ur enn valdamisvægi kynjanna ef hafðar em í huga rannsóknir sem benda til að kven-
kennurum finnist þeir valdameiri ef skólastjórinn er kona, en karlkennumm firtnist þeir
valdaminni (Kruger, 1999). Segja má því að konur séu enn óeðlilega fámennar sem
stjómendur í menntamálum, ef leikskólastigið er undanskilið.
Hugsanlega mótast staða kvenstjómenda ekki síður af því hvort sú menntastefna
sem ríkir í landinu hentar þeim jafnvel og körlum. Ef markmiðið er árangur, skilvirkni
og samkeppni verður hlutverk stjómenda æ líkara því sem þekkist í viðskiptaheimin-
um, þó að það verði seint umflúið að skólar hafi einnig sérstöðu sem uppeldisstofnanir
þar sem lögbundnar áherslur em jafnframt á að leggja rækt við manneskjuna og jafnrétti
til náms (Blackmore, 1999, Whitehead, 1998). Á íslandi hefur ekki verið gerð almenn
krafa um að skólar séu fjárhagslega arðbærir, en vaxandi krafa um fjárhagslega ábyrgð
er nú gerð til stjórnenda. Umbótum í menntamálum á Islandi síðustu tvo áratugina hef-
ur verið lýst þannig að í samræmi við efnahagsstefnuna á heimsvísu hafi markvisst ver-
ið stefnt að minnkun miðstýringar og auknu sjálfstæði skóla. Þetta megi greina í endur-
skilgreiningu á hugtökum eins og fagmennsku og skólanámskrá og í mati á einstökum
skólum og stofnunum. Einnig megi merkja þetta með þjónustusamningum eða svokall-
aðri samningsstjórnun milli ríkisins og einstakra framhaldsskóla eða skóla á háskólastigi
annars vegar og sveitarstjórna og einstakra grunn- og leikskóla hins vegar (Ingólfur Á.
Jóhannesson og Sigurjón Mýrdal, 1999). 1 grein um samningsstjómun í Kvennaskólan-
um segir að sameiginlegt viðfangsefni samningsstjómunar og skólastarfs sé þjónusta og
árangur, að lykilorðin séu mælanlegur árangur (Aðalsteinn Eiríksson, 1995). Nýleg
dæmi um samninga milli sveitarstjórnar og skóla er útboð á rekstri gmnnskóla og leik-
skóla í Hafnarfirði.
Með hliðsjón af framangreindum rannsóknum og fræðilegum sjónarmiðum þótti á-
hugavert að kanna sérstaklega hvernig kvenstjórnendur á öllum skólastigum greina frá
orðræðum um stjómun og völd, með áherslu á árangur og skilvirkni annars vegar og á
kyngervi hins vegar; hvort stjómunaráherslur stangist á við væntingar til þeirra sem
kvenna í stjómunarstöðum og hvort það er háð aðstæðum í einstökum skólum eða
skólastigum. Athugað verður hvernig þátttakendur bregðast við eða staðsetja sig í þess-
um orðræðum og hvemig þeim tekst að eigin mati að samhæfa það að vera stjómendur
og að vera konur.
Meginspumingar
I þessari grein verður leitað svara við þremur meginspurningum:
1. Hvemig birtast áherslur á stjómun, skilvirkni og árangur í orðræðu um stjómun
menntastofnana eða í frásögnum kvenstjómenda af öllum skólastigum í íslenska
15