Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Blaðsíða 186

GUÐSMYND O G TRÚARHUGSUN BARNA OG UNGLINGA
sem lifir í umhverfi barnsins.15 Rizzuto er þeirrar skoðunar að öll börn í hinum vest-
ræna heimi móti með sér guðsmynd sem þau síðan ýmist nota, vanrækja, bæla nið-
ur eða hafna. Hún telur að í öllum tilvikum hafi guðsmyndin, sem afrakstur af per-
sónulegri reynslu barnsins af foreldrum sínum, áhrif á samband þess við foreldrana
og eigin sjálfsvitund.16
Guðsmynd hvers einstaklings er þannig að mati Rizzuto einstæð og sérstök
sköpun. Hún samanstendur bæði af innri persónulegri reynslu, s.s. af jarðneskum
foreldrum, móður og föður, og öðrum nákomnum og ýmsum tilfinningabundnum
þáttum, s.s. öryggi, kærleika, festu, siðgæði og draumum um hið góða, fagra og full-
komna. Hugmyndir um ævintýrapersónur koma þar einnig við sögu. Jafnframt hafa
ytri menningarlegir og félagslegir þættir sín áhrif sem miðlað er af fólki í umhverf-
inu, guðræknum foreldrum eða öðrum ættingjum og vinum, prestum og predikur-
um.
Rizzuto bendir enn fremur á, líkt og Erikson, að guðsmyndin breytist og um-
skapist mörgum sinnum á þroskaferli einstaklingsins. Þannig staðfestast t.d. vissir
þættir og eiginleikar sem barnið byggir á sambandinu við foreldra sína og heimfær-
ir á Guð meðan öðrum er hafnað. Með auknum trúarlegum þroska verður guðs-
myndin einnig smám saman andlegri þannig að hugsanir, tilfinningar og hugmynd-
ir flytjast frá hinum mannlega heimi yfir í yfirskilvitlegan reynsluheim. Þróun og
umsköpun guðsmyndarinnar gerist þó ekki átakalaust. í hvert sinn sem barnið eða
einstaklingurinn uppgötvar að Guð er ekki eins og hann hafði ímyndað sér hann
leiðir það til vissrar trúarlegrar kreppu og efasemda og því getur fylgt uppgjör og
sársauki.17
Rizzuto rekur í bók sinni The Birth of the living God hvernig áhrifin frá um-
hverfinu verða smám saman mikilvægari fyrir þróun guðsmyndarinnar. Tímabilið
milli fyrstu bernskuára og fullorðinsára skiptir hér mestu máli. Hin nánu tengsl við
foreldrana taka smátt og smátt að losna og barniö tengist fleirum. Fyrst eru það for-
eldrarnir sem miðla sínum hugmyndum um Guð til barnsins, t.d. með því hvernig
þeir tala um Guð og svara spurningum um hann og hvort þeir kenna börnunum
bænir. Lífsskoðun þeirra og guðsmynd hefur einnig ómeðvitað áhrif á barnið, t.d. í
gegnum afstöðu þeirra og tilfinningar til trúarlegra þátta og athafna.
Fljótlega koma fleiri við sögu og barnið heyrir aðra en foreldra sína tala um Guð.
Það uppgötvar einnig smám saman ytri fulltrúa og form trúarinnar á Guð, s.s. presta
og kirkjur. Sögur, sjónvarpsefni og fleira fjallar um trúarleg efni. Barnið uppgötvar
smám saman að Guð er ósýnileg vera sem hinir fullorðnu ýmist trúa á eða ekki. Þessi
ytri áhrif blandast síðan hinum innri þannig að barnið tengir saman það sem það
heyrir og sér um Guð í umhverfi sínu og það sem býr innra með því, m.a. eiginleik-
um sem foreldrar þess hafa og tilfinningum sem tengjast sambandinu við þá, s.s.
kærleika, ótta, virðingu o.fl.
Á aldrinum tveggja og hálfs til fjögurra ára uppgötvar barnið að margt í heim-
inum er gert af mönnum. Það spyr gjarnan endalausra spurninga: Hver hefur gert
þetta? Hver hefur gert hitt? Spurningarnar snúast fyrst um nánasta umhverfi barns-
ins, síðan víkkar sjóndeildarhringurinn og loks er horft út fyrir það sem menn hafa
búið til. Ef hinir fullorðnu svara því til að Guð hafi búið til það sem mennirnir hafa
184
15 Rizzuto, A-M. 1979, bls. 194.
16 Rizzuto, A-M. 1979, bls. 200,208.
17 Rizzuto, A.M. 1979, bls. 200-211.