Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Blaðsíða 99

KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
istar og aðrir frelsunarsinnar boða herför gegn hvers kyns óréttlæti og félagslegri
kúgun.
Svör við 3: a) Beinabera lífsleiknin er að minnsta kosti ekki einstaklingsmiðuð í
einum algengum skilningi þess hugtaks: Hún er mjög andsnúin siðferðilegri sjálf-
dæmishyggju. Lickona og félagar hafa megnan ímugust á hvers kyns sjálfhverfu
(„personalism") og lýsa andúð á hinni „nýju tegund sjálfselsku" sem vex í skjóli auð-
hyggju samtímans (1991:9 og áfram). b) Boðberar beinaberu lífsleikninnar eru alls
ekki andsnúnir því að í skólum sé lögð rækt við félagslegar dygðir og pólitíska vit-
und nemenda. Þeir telja hins vegar að hollastur sé þar hinn heimafengni baggi og að
pólitísk menntun eigi að hefjast með „persónulegum athöfnum" (Lickona 1991:320).
Hæpið er að varpa slíkri skoðun fyrir róða sem einberu íhaldshjali. Fjöldi heimspek-
inga, sem ekki eru klafabundnir neinni tiltekinni stjórnmálastefnu, hefur bent á að
félagslegar dygðir á borð við pólitískt réttlæti kvikni smám saman sem alhæfingar út
frá persónulegri réttlætiskennd: þeirri tilfinningu að ekki sé komið fram við mann
sjálfan eða manns nánustu á verðskuldaðan og sanngjarnan hátt (sjá t.d. Solomon,
1995). Með öðrum orðum eru hinar félagslegu dygðir einatt sporrækar til einstak-
lingsdygða sem ljá þeim fyrrnefndu inntak og þrótt. c) Hér má enn fremur slá þá
huggunarnótu að bæði Lickona og Kilpatrick telja ekki aðeins að beinaberu persónu-
dygðirnar liggi hinum félagslegu til grundvallar og geti leitt af sér félagslega virkni
heldur að þær eigi að gera það. Kilpatrick hvetur skóla til að verða „einn aðalaflvaka
félagslegra breytinga" (1992:226) og Lickona lýsir með velþóknun fordæmi einstakra
skóla sem skapað hafi sér þá hefð að virkja félagslega vitund nemenda og blása þeim
í brjóst athafnaanda. Hann tekur meira að segja undir með þýska menntafrömuðin-
um Michael Miller sem fullyrðir að „siðfræðikennsla verði að fela í sér stjórnmála-
kennslu" (1991:320-321). Skrýtið er að kenna slík sjónarmið við hliðsjónarlausa, í-
haldssama einstaklingshyggju. Vel má vera - án þess að mér sé kunnugt um það - að
Lickona hafi einhvers staðar lýst stuðningi við „íhaldssamar" stjórnmálaskoðanir, al-
veg eins og annar þekktur málsvari beinaberu lífsleikninnar, William Bennett, þótti
íhaldssamur á ýmsum sviðum er hann gegndi embætti menntamálaráðherra í stjórn
Ronalds Reagan. En að lesa íhaldssama einstaklingshyggju út úr bók Lickonas um
lífsleikni í skólum af þeirri sök einni væri ekki annað en ad hominem rök: rök gegn
manninum, ekki málstaðnum. d) Að lokum má geta þess að afleiðingar aristótelískr-
ar reyndareðlishyggju, sem virðist búa í bakgrunni beinaberu lífsleikninnar, virðast
síður en svo íhaldssamar. Slík eðlishyggja krefur ríkisvaldið um að taka eindregna
afstöðu til ýmissa málefna í menntun og menningu sem frjálslyndissinnar og íhalds-
menn myndu skella skollaeyrum við. Ríkið ætti til dæmis að ýta skipulega og af
festu undir menntastefnu sem hjálpar öllum einstaklingum að gera möguleika sína
að veruleika og tryggja - meðal annars með nægum fjárframlögum - að inntak stefn-
unnar stuðli að farsæld sem flestra (Nussbaum 1990; Kristján Kristjánsson 2000a).
Andmæli 4: Beinabera lífsleiknin ber of mikinn keim af heimsósómahyggju, forn-
eskjudýrkun og þátíðarþrá. Litið er á samfélög nútímans sem gróðrarstíur spillingar
og félagsleg vandamál sem þau eiga við að stríða básúnuð og ýkt. Lausnarinnar á
hinni nýtilkomnu „samfélagskreppu" er svo leitað í baðstofurómantík um endur-
heimt glataðs sakleysis hinna gömlu, góðu daga (McLaughlin og Halstead 1999:140;
97