Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Blaðsíða 134

HÁSKÓLAMENNTUN OG BÚSETA
ty), upplýsinga og sérfræðiþekkingar. Hann telur einnig að þekkingarþurrðin nái ekki
aðeins til flutnings einstaklinga milli landa, heldur einnig milli innlendra og alþjóðlegra
fyrirtækja, milli ríkis- og einkafyrirtækja og frá háskólum til iðnfyrirtækja. Þess ber að
geta að þekkingarþurrð hefur bæði jákvæðar og neikvæðar hliðar. Mest hefur verið fjall-
að um neikvæðu hliðamar, þ.e. að þær þjóðir sem missa frá sér hámenntað fólk búa við
lakari lífskjör og efnahag vegna glataðra vísinda- og tækniþekkingar. Jákvæðu þættim-
ir em hins vegar að flutningar mennta- og vísindamanna milli landa hafa stuðlað að
framfömm í vísindum og tækniþróun í heiminum (Mostertman 1991:147).
Akvörðun einstaklinga um að flytjast á milli landa er flókið ferli og allmargar
skýringar hafa verið settar fram. Hér að neðan eru dregnir saman þeir þættir sem
helst eru tilgreindir sem orsakir þess að vísindamenn og sérfræðingar kjósa að flytj-
ast á milli landa (Sánchez-Arnau og Calvo 1987:64-66, Grubel 1987:201-206, Angell
1991:37, Mostertman 1991:147-148):
* Betri tekjumöguleikar (income) í öðrum löndum.
* Hagstæðara skattakerfi í öðmm löndum.
* Betri námstækifæri í öðrum löndum.
* Betri tækifæri til starfsframa (career advancement) í öðrum löndum.
* Meiri stuðningur einkafyrirtækja og opinberra aðila við vísindastarf.
* Betri rannsóknaraðstaða og tæknilegur stuðningur í öðrum löndum.
* Flutt til útlanda í kjölfar lærimeistara eða samstarfsfólks.
* Betri lífskjör (living standard) í öðmm löndum.
* Valda- og virðingarstaða vísindamanna er betri í öðrum löndum.
* Lýðræðishefðir og stjórnmálakerfi hvetja til flutnings (á sérstaklega við í
Austur-Evrópu).
* Menningarhefðir eða tungumál vísindamanna ekki virtar í því landi sem
flutt er frá.
Vel menntaðir einstaklingar meta aðstæður í heimalandi sínu og erlendis út frá
ofangreindum þáttum og ákveða framtíðarbúsetu út frá því. Margir þættir hafa
einnig verið nefndir sem hamla gegn fólksflutningum milli landa (Angell 1991:38):
* Lítill vilji til að gerast innflytjandi í öðru landi.
* Röskun á fjölskyldulífi.
* Þjóðerniskennd.
* Þekkt menntakerfi tekið fram yfir óþekkt.
* Hætta á að tengslanet sérfræðinga rofni við brottflutning.
* Margir kjósa fremur ástand sem þeir þekkja, jafnvel þó svo því sé ábóta-
vant, en hið óþekkta.
Allir þeir þættir sem hér hafa verið nefndir, nema e.t.v. menningarleg viðurkenn-
ing og pólitískar ofsóknir, eiga við um íslenska vísindamenn. Þeir bera stöðugt sam-
an skilyrði hér á landi og erlendis og margir hverfa á braut. Leiða má að því rök að
mörg sömu atriði gildi um flutning vel menntaðra einstaklinga innan landa eins og
132