Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Síða 201

GUNNAR J. GUNNARSSON
í töflu 1 sést fjöldi og hlutfall þeirra sem tilgreindu orð sem féllu í viðkomandi
flokk. Heildarfjöldi er meiri en þátttakenda þar sem tilgreina mátti allt að fjórum
hugtökum eða orðum. Þannig gat sama barn tilgreint orð í fleiri en einn flokk. Að
auki voru dæmi um orð sem ekki reyndist unnt að flokka í ofangreinda flokka eða
flokka saman á annan hátt eða samtals 148 og er þeim sleppt í töflunni. Ekki er til-
greint í hvaða línu (1-4) viðkomandi orð var sett og hér gefst ekki færi á að vinna
nánar úr því hvernig hver einstaklingur velur saman hugtök.
Sú mynd sem hér blasir við kemur e.t.v. ekki á óvart í íslensku samhengi. Guðs-
mynd barnanna eða hugtakanotkun þeirra um Guð virðist vera nokkuð hefðbundin
ef svo má að orði komast. Ef horft er til kenninga djúpsálarfræðinga má segja að á-
hrif hinna ytri þátta eða hins félagslega umhverfis séu orðin ráðandi.50 Rizzuto o.fl.
benda á að það haldist í hendur við þróun sjálfsmyndarinnar og gerist einmitt þeg-
ar barnið kemst á skólaaldur að guðsmyndin losnar æ meir frá foreldraímyndinni og
ytri áhrif, bæði menningarleg og félagsleg, verða meiri.51
Samkvæmt niðurstöðum mínum eru þættir sem endurspegla ríkjandi kristna
guðsmynd ráðandi í þeirri guðsmynd sem börnin í 5., 7. og 9. bekk tjá. Það endur-
speglast vel í því að rúm 20% nota hugtök á borð við faðir og skapari til að lýsa Guði.
Um 30% nota hugtök sem lýsa krafti og hátign Guðs, s.s. að hann sé voldugur, mátt-
ugur, heilagur, og mikilfenglegur. Mjög mörg barnanna eða 75% grípa til hefðbund-
inna jákvæðra hugtaka þegar lýsa á eiginleikum Guðs, s.s. að hann sé góður eða hið
góða, hann sé kærleiksríkur, miskunnsamur og hjálpsamur. Hér má benda á að sam-
kvæmt skrifum Eriksons og Rizzuto52 geyma tveir síðarnefndu flokkarnir hugtök
sem tengjast annars vegar hinum „móðurlegu" og hins vegar hinum „föðurlegu"
einkennum guðsmyndarinnar. Þetta eru jafnframt þeir flokkar hugtaka sem koma
oftast fyrir í svörum barnanna.
Athygli vekur að aðeins um 16% grípa til manngerðra eða mjög hlutbundinna
hugtaka til að lýsa Guði en tæp 24% nota óhlutbundin hugtök, s.s. að hann sé andi,
ósýnilegur, allt, ljós og fleira í þeim dúr. Á það má þó benda að þátttakendur í könn-
uninni (10-14 ára) eru ýmist að nálgast eða komnir á stig óhlutbundinnar trúarlegr-
ar hugsunar, samkvæmt kenningum Goldmans,51 þannig að það er eðlilegt að þau
séu að hverfa frá manngerðum og mjög hlutbundnum myndum af Guði. Þá má
benda á að hugtakið faðir er sett í annan flokk (með hugtakinu skapari o.fl.) en því
má auðvitað halda fram að það hugtak sé manngert eða hlutbundið um leið og ljóst
er að um er að ræða hefðbundið hugtak úr kristinni trúarjátningu (sbr. 1. gr. trúar-
játningarinnar). Hér má einnig minna á að sænska UMRe-rannsóknin sýnir að börn
geta skilið óhlutbundin trúarleg hugtök fyrr en ætla má samkvæmt niðurstöðum
Goldmans.54
Mjög fá barnanna nota neikvæð hugtök til að lýsa Guði en af sumum svaranna
má þó sjá að að baki býr bitur reynsla, t.d. ósanngirni Guðs þegar náinn ástvinur
50 Hér verður þó að hafa þann fyrirvara að megindleg rannsóknaraðferð kunni að draga
þá þætti fram í ríkari mæli en hina innri.
51 Rizzuto, A-M. 1979, bls. 182-201
52 Sjá Erikson, E.H. 1958, Rizzuto, A.M. 1974, bls. 83-99 og 1979, bls. 93-173.
53 Goldman, R. 1964, bls. 56-61, sbr. einnig lýsingu Fowlers á 2. og 3. stigi í þróun trúar-
legrar hugsunar, sem hann kallar goðsagnatengda bókstafstrú og sameinandi, siðvenju-
bundna trú, Fowler, J.W. 1981, bls. 135-173.
54 Westling, G. o.fl. 1973, bls. 32-82.