Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Blaðsíða 50

STARFSÁNÆGJA OG STJÓRNUN í LEIKSKÓLUM
Menning stofnana
Á áttunda áratugnum var farið að þróa eigindlegar rannsóknaraðferðir innan stjórn-
unar þannig að við megindlegar aðferðir bættust m.a. viðtöl og vettvangsrann-
sóknir (Owens 1991). Þessar rannsóknir beindust m.a. að skilvirkni í skólastarfi og
hvað skilur á milli þeirra skóla sem náðu góðum árangri og hinna þar sem árangur
var minni. Kastljósinu var nú ekki lengur beint að því sem stuðlaði að starfsánægju
kennara heldur að árangri, frammistöðu, gæðum og kostnaði við skólastarf. Niður-
stöður nýrri rannsókna styðja niðurstöður hinna fyrri, þ.e. að skilvirkni skóla teng-
ist að meira eða minna leyti þeim viðhorfum og vinnubrögðum sem einkenna menn-
ingu þeirra.3 4
Samkvæmt skilgreiningu Schein (1992) er menning mynstur sameiginlegra við-
horfa sem liggja djúpt, leita stöðugleika, reglufestu og jafnvægis, eða „lím" stofnun-
arinnar. Á breytingatímum, segir Schein, verður stjórnandi að sjá til þess að starf inn-
an stofnunar einkennist af stöðugri þekkingarleit. Hann verður að innleiða grund-
vallarviðhorf þess eðlis að í jafnvæginu, eða „líminu", felist vilji til stöðugs náms,
nýjunga og breytinga. Hlutverk hans er því að innleiða náms- eða lærdómsmenn-
ingu. Fram kemur hjá Fullan (1991) að þróunarmöguleikar kennara felist í þátttöku
í breytingarferli og fagleg þróun sé í raun það sem hafi í för með sér mestan vöxt og
starfsánægju.
í kjölfar rannsókna á menningu skóla hafa ýmsir skólamenn sett fram hugmynd-
ir um hvernig best sé staðið að því að móta náms- eða lærdómsmenningu.
Sergiovanni (1996,1992), sem á árum áður talaði fyrir mannauðsstefnu innan skóla,
hefur þróað og sett fram nýja stefnu, hér nefnd skólastjórnunarstefnan (Leadership
for The Schoolhouse). Sergiovanni skilgreinir skólann sem „siðferðilegt samfélag"
og telur nauðsynlegt að þeir aðilar sem koma að skólasamfélaginu, nemendur, kenn-
arar, foreldrar og skólayfirvöld, sameinist um hugsjónir og geri með sér bindandi
sáttmála siðferðilegra gilda. I þeim sáttmála skuldbindi allir sig til að koma til móts
við þarfir hvers einstaks barns um nám og félagslegan þroska (Sergiovanni 1996).
Starfshvatning kennarans er álitin siðferðileg (Etzioni 1988), hann leggur sig fram
við vinnu sína í þágu barna og þjóðfélags óháð ytri umbun (Sergiovanni 1991).
Starfshvatningin er jafnframt álitin fagleg þar sem ánægjan felst í unnu verki og
kennari getur við bestu aðstæður skynjað svonefnt flæði (Csikszentmihalyi 1992).“
Samkvæmt stefnunni er skólinn jafnframt samfélag náms og miðstöð stöðugra
rannsókna. Kennarar eru ígrundandi starfsmenn5 sem fylgjast með rannsóknum á
starfsvettvanginum og stunda jafnhliða stöðugar rannsóknir og mat á eigin starfi.
Með þessum áherslum þróast menning skólans til árangurs en jafnframt verður
3 Sjá einnig rannsóknir gerðar innan fyrirtækja, m.a. Ouchi (1981) þar sem hann setti fram
kenningu Z, rannsóknir Peters og Waterman (1982), Deal og Kennedy (1982) og Senge
(1990). Meðal fræðimanna sem gert hafa rannsóknir tengdar menningu skóla eru Sara-
son (1971), Purkey og Smith (1985) og Fullan (1991).
4 Flæði (flow) er skilgreint sem hin æðsta reynsla, þ.e. „ ... þegar einstaklingur er svo
gagntekinn af viðfangsefninu að ekkert annað skiptir máli; sjálf reynslan er svo stórfeng-
leg að viðkomandi vill takast á viö viðfangsefniö, aðeins hennar vegna" (Csikszentmi-
halyi 1992:4).
5 Byggt á kenningum Schön (1983) um hinn ígrundandi starfsmann (the reflective practit-
ioner), m.a. hvernig hann bregst við aðstæðum sem einkennast af sérstæði, óvissu og á-
tökum um gildismat. Með ígrundun við athöfn (reflection-in-action) og eftir athöfn (ref-
lection-on-action) getur hann tekist á við þögla þekkingu (tacit knowledge) sína og á-
kveðið að reyna nýjar leiðir.
48