Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Blaðsíða 92

LÍFSLEIKNI Í SKÓLUM
að siðferðið sé á endanum trúarlegt og sáluhjálp ekki möguleg án guðlegs hjálpræð-
is, en þessi löggjöf endurspeglast að mjög litlu leyti í lýsingunni á lífsleikni sem
kennslugrein.
Frelsunaruppeldisfræðin greinir sig enn skýrar frá beinaberu lífsleikninni en
nokkurn tíma þegnskaparmenntunin. Þar er fráleitt gefið undir fótinn hugmynd um
að til kunni að vera beinaberir mannkostir sem séu nauðsynlegt, en ekki nægilegt,
viðfang lífsleikni; allt tal um sammannlegar dygðir er, þvert á móti, afgreitt sem
dæmi um (vestræna) kúgun og yfirdrottnun. Þekktasta tegund frelsunaruppeldis-
fræði allar götur frá miðjum níunda áratug 20. aldar er svokallaður gagnrýninn póst-
módernismi sem smám saman þróaðist upp úr léttúðugri póstmódernisma áttunda
áratugarins. Ahersla gagnrýna póstmódernismans er á pólitíska vitund og virkni
sem reist er á hugmyndinni um „breytileika og frábrigði á öllum sviðum lífsins"
(Nash 1997:113). Útkoman er mun róttækari fjölhyggja og frábrigðafræði en tals-
menn frjálslyndrar fjölhyggju hefur nokkurn tíma dreymt um (Kristján Kristjánsson
1998). Að svo miklu leyti sem tal um sameiginlegar dygðir og sjálfsskilning hefur
einhverja merkingu - en er ekki bara lævíslegt drottnunartæki - þá er það í afmörk-
uðum menningarkimum þar sem smæðin leyfir vissa samkennd og samvitund
(West 1993). „Menningarkimi" vísar hér til samfélagshópa á borð við samkyn-
hneigða, heyrnarskerta eða þeldökka, að minnsta kosti á tilteknum landsvæðum.
Þar sem allur sammannlegur skilningur milli menningarkima er ókleifur hlýtur
meginverkefni lífsleiknikennslu að vera að greina hin hópbundnu gildi og miðla
þeim til þeirra sem falla innan viðkomandi kima. Áhorfsmál er að hve miklu leyti er
talið unnt og eftirsóknarvert að skýra gildi eins menningarkima fyrir öðrum. Þegar
vel liggur á póstmódernistum eru þeir vísir til að stagast á nauðsyn þess að kenna
öðrum að þekkja og virða „okkar" gildi - og öfugt - í fjölhyggjusamfélögum nútím-
ans, en í næstu andrá eru þeir teknir að efast um að slík fræðsla svari kostnaði. Þar
sem enginn mannlegur samnefnari sé til geti hvort eð er enginn lært að skilja, hvað
þá meta, gildi annars fólks. Slíkt fólk sé og verði ætíð ógagnsæir Aðrir (með stóru A).
Það lífsleiknirit úr smiðju frelsunaruppeldisfræði sem sárast hefur bitið á síðustu
árum er bók Roberts J. Nash, Answering the „Virtuecrats" (1997). 1 næsta hluta ritgerð-
arinnar ætla ég að þreifa á gagnrýnisbroddum bókarinnar. Þeir eru skýrir og verð-
skulda skilmerkileg svör. Uppbyggilega hliðin á bókinni er hins vegar meiri ráðgáta
en svo að ég fái lesið í af nokkru viti. í fyrra lagi er bókarheitið afar villandi, sérstak-
lega hallmælið „siðapostular" („virtuecrats"), þar sem Nash sjálfur birtist í bókinni
sem siðapostulinn holdi klæddur, postuli er reynir undir drep að koma á framfæri
eigin sið. I síðara lagi eru þær holdteknu dygðir sem hann boðar ósamstæðar, svo að
ekki sé meira sagt. Hann leggur þannig bæði til að við ræktum hjá börnum frjáls-
lynda „lýðræðishneigð" og skilning á hinum póstmódernísku sannindum að öll
þekking sé ósammælanleg, óræð og óbjargföst (Nash 1997:11). Til að koma böndum
á hugsun Nash mætti ætla að hann vildi færa að því rök að óslitinn þráður lægi frá
hinu þunna gæðahugtaki pólitískrar frjálslyndisstefnu yfir í trosnað, margþráða
hugtak póstmódernismans (sbr. t.d. Kristján Kristjánsson 1998; 2000a). En Nash er
ekki á þeim buxunum; þvert á móti gyllir hann á sama tíma altækar frjálslyndishug-
sjónir um meirihlutavald, frelsi og jafnrétti, sem talsmenn þegnskaparmenntunar
90