Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Síða 187

GUNNAR J. GUNNARSSON
ekki gert hlýtur barnið að ímynda sér Guð sem mjög máttugan. Þegar það spyr
áfram og kemst jafnvel að því að enginn hafi skapað Guð gerir það hann enn merki-
legri. Guðsmyndin fær því á sig yfirskilvitlegan blæ sem tekur að greina hana frá for-
eldraímyndinni.
Fimm ára börn hafa tilhneigingu til að staðsetja Guð á sviði hins daglega lífs og
þau spyrja áfram hagnýtra spurninga um hann. Þau eru sér meðvituð um nálægð
hans og geta jafnvel óttast að hann sjái allt sem þau aðhafast. Við sex ára aldur verða
börn gjarnan upptekin af gríðarlegum sköpunarkrafti Guðs, visku hans og almætti.
Guð er skapari alls og barnið viðurkennir þá hugsun á þessum aldri þótt ekki líði á
löngu þar til það fær efasemdir og þarfnast nánari skýringar á því hvað það merkir.
A þessum aldri eru börn oft farin að taka þátt í sunnudagaskóla kirkjunnar. Þau
njóta þess að hlusta á biblíufrásögur og taka af einlægni þátt í einföldum siðvenjum
á helgistundum og bænin verður þeim mikilvæg. Þannig mótast tilfinning barnsins
fyrir sambandi við Guð og guðsmynd þess fær nú bæði þekkingarbundna og tilfinn-
ingabundna hlið.18
Þegar barnið kemst á skólaaldur breytist samband þess við foreldrana og það fer
inn í nýtt félagslegt samhengi sem eru skólafélagarnir. Guðsmyndin losnar við það
æ meir frá foreldraímyndinni. Vitsmunalegur þroski barnsins gerir því nú kleift að
hugsa um Guð út frá víðtækari reynsluheimi og staðsetja hann í samhengi sem er
víðara og meir tilvistarmiðað en áður var.
Næsta þrep í þróun guðsmyndarinnar verður þegar barnið kemst á stig sem sam-
kvæmt sálfræðinni einkennist af dagdraumum þar sem barnið ímyndar sér jafnvel að
foreldrar þess séu ekki hinir réttu foreldrar þess eða að það eigi tvíburasystkini. Því
finnst það einmana og yfirgefið. Þá byggir það jafnframt sinn innri heim mörgum
ímynduðum verum, allt frá þykjustu-leikfélögum, ýmsum ævintýra- og söguhetjum,
ófreskjum og draugum til Guðs. Þessum verum kynnist barnið í gegnum sögur og
frásagnir. Þar á meðal eru persónur úr biblíusögunum sem barnið tengir ímyndun
sinni og hughreystir sig jafnvel með því að þessar persónur séu nálægari því og skilji
það betur en foreldrarnir. Þetta hefur jafnframt áhrif á guðsmyndina og á þessu skeiði
verður gjarnan Guð sá sem er alltaf nálægur, sá sem skilur barnið, er betri en foreldr-
arnir og er alltaf hægt að tala við um innstu hugsanir og þrár. Það væntir þess jafn-
framt að Guð geti nánast tafarlaust leyst úr málum og uppfyllt óskir þess.
Nú er guðsmyndin að meira eða minna leyti að losna undan áhrifum foreldraí-
myndarinnar og hefur fengið sjálfstæð einkenni. En þrátt fyrir það haldast móður-
og föðurleg áhrif þótt þau verði ekki í sama mæli og áður rakin beint til móður eða
föður barnsins.
Á kynþroskaaldri heldur guðsmyndin enn áfram að þróast. Nú sameinar ung-
lingurinn persónulega guðsmynd sína heimspekilegum og guðfræðilegum hugsun-
um, rökum og trúarsetningum um Guð sem hann kynnist. Það leiðir til þess að nýir
þættir bætast í guðsmyndina en þeir eru fyrst og fremst vitsmunalegir og bæta litlu
við tilfinningabundna hlið guðsmyndarinnar.
Á hverjum tímamótum í lífi einstaklingsins heldur guðsmyndin síðan áfram að
mótast, s.s. við hjúskap, fæðingu barns, menntun, sjúkdóma og dauðsföll. Jafnvel at-
burðir daglegs lífs geta haft áhrif á hana. Þannig breytist og þróast guðsmyndin alla
18 Rizzuto, A.M. 1979, bls. 177-197.
185