Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Blaðsíða 102

LÍFSLEIKNI í SKÓLUM
an 1983:66-69). Ég sé engin sérstök merki um að málsvarar beinaberrar lífsleikni snúi
fremur blinda auganu að þessum vandamálum en fylgismenn hinnar holdteknu.
V. LOKAORÐ
Lífsleikni er ekkert nýtt töframeðal sem breytir skólunum og heiminum í sið-
ferðilegan sælurann fyrr en varir. í fyrsta lagi er það ekki nýtt, eins og fram hefur
komið, og í öðru lagi þarf vitaskuld margt fleira að koma til ef veröldin á að mjakast
í siðferðisátt. En þrátt fyrir það er ekki ástæða til að vanmeta eða vannýta kostinn á
því að rækta dygðir með börnum í skólum.
Ég vona að yfirlit mitt um einkenni beinaberu lífsleikninnar og svör mín - þótt
stuttaraleg væru - við þeim andmælum sem hún hefur mætt hafi sannfært lesand-
ann um að nokkuð sé í hana spunnið. Margt af gagnrýninni á beinabera lífsleikni er
ósanngjarnt og byggist á útúrsnúningi úr höfuðritum hennar: Búinn er gálginn en
bófana vantar, eins og máltækið segir. Enn verra er þó þegar sum alvarlegustu og ó-
sanngjörnustu gagnrýnisefnin eru eignuð beinaberu lífsleikninni sem meginein-
kenni, eins og McLaughlin og Halstead gera meðal annarra (1999), til dæmis það að
hún vanvirði gildi siðferðilegrar rökræðu og leggi mest upp úr einstefnupredikun.
Einn aðalkostur beinaberu lífsleikninnar er einmitt aðferðafræðilegur sveigjanleiki
hennar og áhersla á að ræktun siðferðisdygða sé ekki lokuð inni í einni kennslustund
á viku heldur gegnsýri allt skólastarf. Ef til vill skapa myndmennt, tónlist og íþrótt-
ir meiri sjálfsaga og styrk í innræti, ef vel er að verki staðið, en nokkurn tíma einn
umræðutími um siðferðileg efni eða ein predikunarstund, og sé svo í raun er ekki
hið minnsta athugavert við það frá sjónarhóli beinaberrar lífsleikni. Verkin sýna
merkin og það eru á endanum þau sem skipta máli, ekki orðin, á „dygðanna
hnjótótta teig".
Þótt ég hafi hér tekið upp hanskann fyrir Lickona og Kilpatrick er langt í frá að ég
telji ástæðu til að gleypa gagnrýnislaust hvert orð sem gengur fram af þeirra munni.
Lickona hefur til dæmis mjög skrýtnar hugmyndir um kynfræðslu í skólum (1991,18.
kafli). Miklu skiptir að bækur þeirra, þótt mikilvægar séu, voru ritaðar fyrir áratug og
að síðan hefur talsvert vatn runnið til sjávar, í siðfræði almennt, heimspeki menntun-
ar og uppeldisfræði. Ef til vill er nú kominn tími til þess að fjalla um beinabera lífs-
leikni í skólum 21. aldar án þess að vitna endalaust í Lickona og Kilpatrick.
Mér virðist beinabera lífsleiknin þræða skynsamlegt meðalhóf milli sjálfdæmis-
og formhyggju, annars vegar, og hinna holdteknu kenninga, hins vegar. Hún er ekki
með of mikið kjöt á beinunum eins og sú holdtekna en er ekki heldur meira og
minna beinlaus eins og fyrrnefndu afbrigðin. Hún gerir einfaldlega ráð fyrir því að
menn séu allir af sömu tegund og byggi sömu jörð og að þrátt fyrir margvísleg frá-
brigði einstaklinga, menningarkima og samfélaga séu til viss grunngildi sem skyn-
samlegt sé að rækta í öllum skólum. Ég vona að þetta sé sá boðskapur sem eftir
stendur í huga lesandans. En um leið vona ég að hann velti áfram fyrir sér þeirri tog-
streitu sem ég hef tæpt á að einkenni námskrár menntamálaráðuneytisins, og birtist
til dæmis í Aðalnámskrá grunnskóla (almennum hluta, lífsleiknihluta og kristinfræði-
hluta), um það hvort íslenskir skólar eigi að fylgja beinaberri mannræktarstefnu eða
holdtekinni.
100