Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Blaðsíða 215

SIGURJÓN ÁRNI EYJÓLFSSON
Uppeldi á íslandi er að finna lýsingar þar sem börnum er vægast sagt ómannúðlega
refsað fyrir smávægileg brot.20 Eg hef ekki fundið hjá Lúther hvatningu til slíkra refs-
inga. En það kemur fyrir að þeir sem vilja verja slíka uppeldisfræði vísi í orð Lúth-
ers um að eplið eigi ekki að vera langt frá vendinum, þ.e.a.s. að það verði að vera
jafnvægi milli áminninga og lofs.21 Þrátt fyrir alla umræðu í samfélaginu um skort á
aga og nauðsyn aðhalds má gera ráð fyrir að flestir séu fylgjandi hinum gullna með-
alvegi í þessum efnum. Hið sama á við um Lúther. Aðurnefnd orð um vöndinn og
eplið eru tekin úr borðræðu en þau varpa einmitt góðu Ijósi á skoðun Lúthers á gildi
aga og mildi. Ég leyfi mér að birta stóran hluta hennar hér:
Þegar börnin eru óþæg, brjóta af sér og eyðileggja eigur annarra á að refsa
þeim fyrir það sérstaklega þegar þau eru að læra að blekkja og stela. En hér
verður að halda refsingunni innan skynsamlegra marka og beita henni af
mildi. Þegar barn stelur kirsuberjum, epli, peru eða hnetu á ekki að refsa því
á sama máta og ef það stelur fé, fötum eða ræðst á minni máttar því þá er
komin raunveruleg ástæða fyrir agavaldi. Foreldrar mínir gátu verið strang-
ir og ég verð enn þann dag í dag smeykur þegar ég hugsa til þess. Móðir mín
sló mig eitt sinn svo fast fyrir að stela einni smá hnetu að mér blæddi. Henn-
ar stranga og alvörugefna [trúarjlíf varð þess valdandi að ég flúði síðar í
klaustur og gerðist munkur. En hún meinti þetta allt vel. Maður á alltaf að
refsa börnum og nemendum á þann hátt að við hlið vandarins sé epli. Það
er illt ef börnum er of harðlega refsað því það gerir þau bitur á fullorðins-
aldri og nemendur verða yfirboðurum sínum andsnúnir síðar. Það er illt
þegar kennarar nota vöndinn, slá og höggva eins og þeir séu böðlar að refsa
þjófum eða stórglæpamönnum.
Lúther bætir síðan við að hann gefi lítið fyrir þær refsingar sem stundaðar séu í
skólum og segir frá því að hann hafi eitt sinn verið barinn í skólanum fimmtán sinn-
um fyrir smávægileg afglöp. Og þegar upp var staðið hafi það lítið hjálpað. Máli
sínu til stuðnings vitnar hann síðan í Nýja testamentið þar sem stendur: „Þér feður,
verið ekki vondir við börn yðar, svo þau verði ekki ístöðulaus" (Kól 3.21) og „[...] þér
feður, reitið ekki börn yðar til reiði, heldur alið þau upp með aga og umvöndun
Drottins" (Ef Ó.4).22
Það er greinilegt af ofangreindum orðum að Lúther hafnar refsingum og reglu-
legri notkun á vendinum. Þetta eru ekki rétt tæki í uppeldi og kennslufræði sem
byggist á hörku og hegningum er ekki vænleg til árangurs. En hér er munur á því að
beita aga og nota vöndinn í tíma og ótíma. Vöndurinn var algengt kennslutæki í
skólum allar miðaldir. Lúther mótmælti þessari aðferð þar sem hún byggðist á
hræðslu og ól á ótta. Þá skóla sem studdust við hana kallaði hann helvítisskóla og
vildi eins og áður er getið byggja skóla- og uppeldisstarf á leik. En eins og við vitum
er fátt eins alvarlegt í hugum fólks og leikurinn.23 Lúther varaði einnig við því að
neyða börn til þess að læra eitthvað sem þau réðu ekki við. Rangt væri að halda
barni til lengdar að námi sem vekti ekki áhuga. Hvað þá ef námsefnið hentaði því
21 WATR3, nr. 3566,416.
22 WA TR 3, nr. 3566,416-417. WA TR 5, nr. 557,224.
23 Martin Sander-Gaiser, ibid., 139-151.
24 WA TR 5, nr. 5571, 254.
25 WA TR 4, nr. 4353, 252.
213