Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Blaðsíða 89

KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
an hátt muninum á tveimur meginviðhorfum til inntaks lífsleiknikennslunnar. Þótt
talsmenn holdtekinnar lífsleikni hafi einatt sterkari skoðanir á kostum og göllum til-
tekinna kennsluaðferða en boðendur hinnar beinaberu þá er holdtekna lífsleiknin
ekki siðferðileg formhyggja. Skilsmunurinn er fremur sá að samkvæmt holdtekitu
lífsleikninni eru dygðirnar sem sú beinabera vill kenna of þröngar, óskýrar eða jafn-
■vel - sem meintar sammannlegar dygðir - hrein mýrarljós þar eð engar slíkar dygð-
ir eru til. Holdtekna lífsleiknin er þannig hópbundin inntakshyggja en ekki
sammannleg; talsmenn hennar vilja í raun stíga feti framar en beinabera lífsleiknin
með því að kenna fleiri og efnismeiri dygðir, jafnvel þótt þær höfði aðeins til tiltek-
ins hóps hér og nú. Þetta þýðir hins vegar að fylking þeirra sem svara kalli hold-
teknu lífsleikninnar er miklu sundurleitari en hinna sem fylgja þeirri beinaberu því
innan raða hinnar fyrrnefndu er að finna afar ólík sjónarmið um það hvaða dygðir
eigi að kenna. Hér verður greint á milli þriggja höfuðsjónarmiða um það efni: trúar-
legrar bókstafshyggju, pegnskaparmenntunar og frelsunaruppeldisfræði (sem meðal ann-
ars felur í sér svokallaðan gagnrýninn póstmódernisma).
Orðið „bókstafstrú" er nú á dögum einatt lagt að jöfnu við „trúarofstæki" en sá
skilningur liggur ekki að baki hugtaksins trúarlegrar bókstafshyggju hér. Fremur er átt
við þá sannfæringu margs trúaðs fólks að staðföst og sjálfri sér samkvæm siðaskoð-
un dafni aðeins í forsælu trúarvissu. „Ef Guð er ekki til þá er allt leyfilegt", eins og
það er stundum orðað í anda Dostojevskís. BókstafshyggjuíóYkmu þykir vatnsbragð
að beinaberu lífsleikninni af tveimur ástæðum: a) hún geri ráð fyrir almennum sið-
ferðisgildum en hafni hugmyndinni um nauðsyn algóðs og almáttugs löggjafa, sem
aftur grafi undan almennu gildunum, og b) hún gefi til kynna að endanleg sáluhjálp
mannsins sé kleif utan trúarlegs samfélags (sjá t.d. Hauerwas 1975; Dykstra 1981).
Þegnskaparmenntun („civic education") er flóknari og innbyrðis ósamstæðari
hugsjón. Þetta hugtak hefur á síðari árum verið viðhaft sem samheiti um ýmis sið-
ferðisgildi er bæði hefðbundnir frjálslyndissinnar (líberalistar) og íhaldsmenn hafa í
hávegum og vilja að njóti atlætis í skólum. Lykilhugmyndin er sú að „við" búum nú
einu sinni í vestrænum lýðræðisríkjum, þau ríki hvíli á siðferðilegum grunni sem við
flest teljum að sé traustur og óbrotgjarn og að þessi skoðun okkar hljóti að endur-
speglast í inntaki og (að einhverju leyti) aðferðum lífsleiknikennslu í skólum. Það
sem kenna skal, öðru fremur, eru hinar lýðræðislegu dygðir á lýðræðislegan hátt;
dygðir á borð við umburðarlyndi, sjálfræði/sjálfstjórn, sátt við málamiðlanir og
meirihlutavald, gagnrýna hugsun og virðingu fyrir eignarrétti og málfrelsi.
Að svo miklu leyti sem talsmenn þegnskaparmenntunar úr röðum frjálslyndis-
sinna krefjast efnismeiri, rótfastari og hópbundnari dygða en beinabera lífsleiknin
útheimtir mætti ætla, við fyrstu sýn, að krafa þeirra væri steinkast úr glerhúsi. Al-
gengasta gagnrýnin á gæðahugtak frjálslyndishyggjunnar er nefnilega sú að það sé
of efnisrýrt og loftkennt, samanborið til dæmis við hið „þykka" gæðahugtak
Aristótelesar (Nussbaum 1990; 1992; sjá samantekt hjá Kristjáni Kristjánssyni 2000a).
Frjálslyndissinnar nútímans eru þekktir fyrir að vilja meina ríkisvaldinu að boða „til-
tekin, fyrirfram gefin lífsgildi" (Sigríður Þorgeirsdóttir 1999:80), þar á meðal í ríkis-
skólum, enda sé þá verið að skyggja hlut einhverra annarra hinna óendanlega
mörgu jafngildu lífskosta sem einstaklingar geti sniðið sér stakk eftir. Sú frjálslyndis-
87