Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Síða 48

STARFSANÆGJA OG STJORNUN
LEIKSKÓLUM
stofnana. Litið var á manninn sem „vél" sem með skýrum markmiöum, verkaskipt-
ingu, sérhæfingu, kröfum og nánu eftirliti var hægt að nýta til hins ítrasta. Skýr
greinarmunur var gerður annars vegar á ábyrgð stjórnenda, sem mótuðu stefnu,
gerðu áætlanir og sáu um eftirlit, og hins vegar undirmanna sem inntu af hendi það
sem ætlast var til af þeim. Þannig var talið að markmið fyrirtækis eða stofnunar um
aukna framleiðslu og árangur næðust á sem stystum tíma, með minnstum tilkostn-
aði.
A sama tíma og Taylor setti fram stjórnunarhugmyndir sínar í Bandaríkjunum
kom þýski félagsfræðingurinn Weber (Gotvassli 1996; Owens 1991) fram með kenn-
ingu sína um regluveldi innan stofnana. Weber taldi að í vel rekinni regluveldisstofn-
un þar sem stöður voru vandlega skilgreindar, og valdaröð ofanfrá og niður „píramít-
ann" ákveðin og skýr, myndi ríkja hlutleysi, réttlæti, skilvirkni og skynsemishyggja.
Með skipuriti og skjalfestum reglugerðum var sagt til um athafnir, réttindi og skyld-
ur yfir- og undirmanna. Ekki fer mikið fyrir hugtakinu starfsánægja í hugmyndum
þeirra Taylors og Webers. Hugmyndirnar höfðu áhrif innan skóla, bæði á stjórnun og
kennslu. Cherryholmes (1988; tilv. eftir Owens 1998) segir skipulagshyggjuna hafa
haft áhrif á hugsun 20. aldar manna á mikilvægum sviðum. Hugmyndafræðin birtist
í markmiðsbundinni kennslu, stöðluðu námsmati, megindlegri rannsóknarnálgun,
skrifræði og vísindalegri stjórnun.
Samskiptastefnan
Umfjöllun og skilgreining á starfsánægju fær fyrst verulega umfjöllun innan fræði-
greina sem tengjast vinnumarkaðinum í kjölfar rannsókna Mayo og Roethlishberger
(Sergiovanni o.fl. 1980) í Hawthorne verksmiðjunum á árunum 1922 - 1932. Helstu
niðurstöður þeirra rannsókna voru að umhverfisþættir, t.d. birtumagn eða hvíldar-
stundir, höfðu lítil sem engin áhrif á framleiðslu eða árangur. Það sem jók ánægju
fólks í starfi var þegar komið var til móts við félagslegar þarfir þess á vinnu-
staðnum. Sú stjórnunarstefna sem þróuð var í kjölfar rannsóknanna var nefnd sam-
skiptastefnan (Human Relation Approach). Með stefnunni var dregið verulega úr
áherslu á hina formlegu stofnun, skipurit og starfslýsingar. Athyglinni var beint að
hinni óformlegu stofnun, tengslum og samskiptum innan starfsmannahópsins.
Þeir sem aðhyllast samskiptastefnuna líta svo á að kennarar hafi þörf fyrir að
vera vel liðnir og virtir og fá persónulega viðurkenningu fyrir það sem þeir leggja á
sig í þágu skólans. „Persónulegar tilfinningar" og „notaleg tengsl" eru lykilhugtök
samskiptastefnunnar. Hlutverk skólastjóra er að koma til móts við þarfir kennara
með því að sýna þeim persónulega athygli, vinsemd og virðingu og þeir þurfa að
vera með í ákvarðanatöku um málefni skólans. Þar með verður starfsandinn betri,
starfsánægjan meiri, öll stjórnun auðveldari og kennarar tilbúnari til að leggja meira
á sig til að ná markmiðum skólans (Miles 1975,1965).
Gotvassli (1999), sem ásamt fleirum gerði rannsókn meðal 600 leikskólastjóra í
Noregi og Danmörku, segir að áherslur samskiptastefnunnar séu nokkuð áberandi
innan leikskóla. Hin óformlega stofnun sé fyrirferðarmikil á kostnað formlegrar
verkaskiptingar og dreifingar valds og ábyrgðar. Kostinn við stjórnun sem þessa
telur Gotvassli vera áhersluna á virðingu og stuðning. Ókosturinn sé m.a. að ágrein-
46