Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Side 91

KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
móti þeirri hugmynd að bak við lýðræðisdygðirnar standi sammannleg grunngildi
sem söðla þurfi hinum fyrrnefndu ofan á. Hér verða skil beinaberrar og holdtekinn-
ar lífsleikni óglögg en mást þó ekki alveg út: Samkvæmt beinaberu lífsleikninni eru
siðferðilegu grunngildin, sem óháð eru stjórnskipulagi, alltaf aðalatriðið í kennslu,
einnig í lýðræðisríkjum, og hún gerir jafnvel ráð fyrir þeim kosti að í ríkjum með
'annars konar stjórnskipulag en við þekkjum frá vestrænum lýðræðisríkjum - skipu-
lag sem stangast þó ekki á við grunngildin - séu sérstakar lýðræðisdygðir ekki
keniTdar í skólum.
Nákvæmlega í þessum punkti verða mál nokkuð blandin á Islandi. Eins og við
sáum glögglega í I. hluta fellur uppistaða lífsleiknimiar sem kennslugreinar í grunn-
og leikskólum, samkvæmt aðalnámskrám, undir það sem hér hefur verið kallað
beinaber lífsleikni: Allt kapp er lagt á rækt við almenna mannkosti, sem torvelt er að
ímynda sér að reitt gætu nokkurt foreldri til reiði, hvort sem það er ættað frá Fá-
skrúðsfirði eða Filippseyjum, og áhersla er á inntak mannkostanna fremur en aðferð-
irnar við að kalla þá fram, þó að víða sé að vísu í framhjáhlaupi minnst á „lýðræðis-
leg vinnubrögð". I hinni vel þekktu markmiðsgrein Laga um grunnskóla (1995) er hins
vegar afdráttarlaust kveðið á um að hlutverk gruimskólans sé, í samvinnu við heim-
ilin, að búa nemendur undir líf og starf í lýðræðisþjóðfélagi í sífelldri þróun og
starfshættir skólans skuli „því mótast af umburðarlyndi, kristilegu siðgæði og lýð-
ræðislegu samstarfi" (2. grein). Miklu skiptir hvaða skilning við leggjum hér í orðið
„því" en eins og Guðmundur Heiðar Frímannsson (2001) bendir réttilega á er erfitt
að skilja það öðruvísi en svo að á eftir því séu talin upp nauðsynleg skilyrði. Af þessu
mætti draga þá ályktun að meðan lögin um grunnskóla kveði skýrt á um holdtekna
lífsleikni, af þegnskapar- og trúarlegu tagi, sé lífsleikiTÍnámskráin á beinaberu lín-
unni.
Margt kemur þó hér til álita. I fyrsta lagi mætti segja að ef fólk hafi á annað borð
ákveðið að búa á Islandi, þar sem ríkir ákveðin lýðræðishefð af þingræðistagi, þá
hafi það um leið samþykkt að börn þess séu uppfrædd í anda slíkra hugsjóna í skól-
um. Þessu tengist löng umræðuhefð, sem rekja má til Sókratesar, um það hvað bú-
setuval í samfélagi feli í sér mikla andlega skuldbindingu gagnvart þeim reglum sem
þar gilda. í öðru lagi er ljóst af almennum hluta Aðalnámskrár grunnskóla að skilning-
ur ráðuneytisiiTS á lýðræðishugsjóninni er talsvert almeniTari en hjá boðberum þegn-
skaparmenntunar, enda talað þar um „jafngildi allra manna, virðingu fyrir einstak-
lingnum og samábyrgð" sem helstu gildi lýðræðisins (Menntamálaráðuneytið
1999a:17-18), fremur en til dæmis virðingu fyrir valdi meirihlutans og umboði kjör-
inna fulltrúa á þiiTgum eða trú á eignarréttmn. NokkuriT sjálfbirging þyrfti til að
halda því fram að vestræn lýðræðisríki nútímans hafi einkarétt á hugsjónum jafiT-
gildis, einstaklingsvirðingar og samábyrgðar. Þá mætti emnig geta sér þess til að þótt
lögin ræði um kristilegt siðgæði sé fremur átt við almennt siðgæði sem byggist á íTá-
ungakærleik og umburðarlyndi í kristilegum anda og slíkt sé á endanum kjami allra
helstu trúarbragða og siðferðiskenninga. Hvað sem þessum hugleiðingum og hár-
togunum líður blasir við að taki maður löggjöfina bókstaflega ber að ala börn upp í
íslenskum skólum í aiTda holdtekinna lífsleiknihugsjóiTa, þeirra á meðal um tiltekið
stjórnskipulag og tiltekin trúarbrögð, trúarbrögð sem velta á þeirri bókstafshyggju
89