Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Blaðsíða 151

JÓHANNA EINARSDÓTTIR
STARFSAÐFERÐIR OG SANNFÆRING
LEIKSKÓLAKENNARA
I þessari grein er lýst niðurstöðum rannsóknar sem gerð var á starfsaðferðum, markmiðum og
sannfæringu tveggja leikskólakennara. Áhersla var lögð á að skoða starf þeirra í menningar-
ogfélagslegu samhengi, sérstaklega með tilliti til menningar viðkomandi leikskóla, viðhorfa til
barnauppeldis á íslandi og menntastefnu íslenskra leikskóla. Notaðar voru eigindlegar rann-
sóknaraðferðir og fylgst með leikskólakennurunum eitt skólaár. Niðurstöður rannsóknarinnar
benda til að kennsluaðferðir og sannfæring leikskólakennaranna tveggja sé að mörgu leyti lík
og endurspegli menntunar- og menningarlegt samhengi þeirra. Starf þeirra er hins vegar að
öðru leyti ólíkt og endurspeglar m.a. mismunandi menningu leikskólanna sem þeir unnu /'.'
Inngangur
Meginmarkmið þeirrar rannsóknar sem hér greinir frá var að skoða starfsaðferð-
ir, markmið og sannfæringu tveggja leikskólakennara, Helgu og Kristínar. Þessi
rannsókn flokkast undir kennararannsóknir sem nefndar hafa verið rannsóknir á
vistfræði skólastofunnar (classroom ecology studies). Megineinkenni þeirra er að
skoða kennarastarfið í samhengi og þá þætti sem hafa áhrif á starf kennara. Athygl-
inni er beint að samvirkni milli kennarans og umhverfisins. Litið er á starfið í skóla-
stofunni í samhengi og sem heild sem er hluti af annarri heild, þ.e. skólanum og
samfélaginu. Kennsla og nám eru samverkandi ferli fremur en einangraðir þættir
sem hægt er að líta á sem orsök og afleiðingu. Einnig eru ósýnilegir þættir eins og
hugsun, viðhorf, sannfæring, tilfinningar og skynjun eða upplifun þátttakenda tald-
ir mikilvægir (Shulman, 1986).
Rannsóknir á vistfræði skólastofunnar hafa verið flokkaðar í tvennt, rannsóknir
á hugsun kennara og rannsóknir á þekkingu kennara (Clark, 1995). Rannsóknir á
hugsun kennara hafa m.a. beinst að því að skoða sannfæringu þeirra og þá hug-
myndafræði og kenningar sem hafa áhrif á athafnir þeirra. En til þess að geta skilið
kennsluaðferðir og athafnir kennara er talið mikilvægt að hafa skilning á hug-
myndafræði þeirra. Ymsar rannsóknir hafa sýnt að hugsun kennara urn hlutverk
sitt, sannfæring þeirra og það gildismat sem þeir hafa, móta kennsluhætti þeirra (t.d.
Charlesworth, Hart, Burts, Mosley og Fleege, 1993; Hatch og Freeman, 1988; King,
1978; Smith og Shepard, 1988; Spodek, 1988; Stipek og Byler, 1997). Þær ákvarðanir
sem kennarar taka í hita og þunga dagsins eru að verulegu leyti byggðar á sannfær-
ingu þeirra og viðhorfi (Vartuli, 1999). Sannfæring kennara er því eins konar leiðar-
vísir fyrir starfshætti þeirra (Price, 1969).
Ymsir fræðimenn hafa rannsakað og sett fram hugmyndir urn hvernig sannfær-
ing og hugmyndafræði kennara mótast. Hugmyndir Bronfenbrenners (1977) urn
samvirkni milli einstaklingsins og umhverfisins eru gagnlegar til að skýra þróun og
mótun sannfæringar kennara. Bronfenbrenner talaði urn nærkerfi (microsystem)
sem það svæði sem næst er einstaklingnum, t.d. heimilið og skólann, millikerfi
(mesosystem) er felur í sér samskipti milli nærkerfa, t.d. heimila og skóla og útkerfi
(exosystem), er framlenging millikerfanna t.d. sveitarfélögin. Með stórkerfi
1 Rannsóknin var styrkt af Rannsóknarráöi íslands, Rannsóknarsjóði KHÍ og Háskólanum í lllinois. 149