Tímarit Máls og menningar - 01.11.1977, Blaðsíða 122

Tímarit Máls og menningar
Kepler en úrslitum réð svo framlag Newtons og er því ekki úr vegi
að kenna þessa miklu byltingu við hann. Newton byggði starf sitt á
athugunum fyrirrennara sinna en gerði auk þess merkar uppgötvanir
sjálfur. Hann steypti niðurstöðunum saman í eina heild, svonefnda afl-
freeði Newtons (Newtonian mechanics, einnig nefnd klassísk eða hefð-
bundin aflfræði). Hún varð síðan grundvöllur eðlisfræði og stjörnufræði
um langan aldur, auk þess sem hún var mjög höfð að leiðarljósi í ýms-
um öðrum vísindagreinum. Þessi grundvöllur stendur að ýmsu leyti fyrir
sínu enn þann dag í dag þótt eðlisfræðingar 20. aldar líti hann öðrum
augum en áður tíðkaðist. Það er því alis ekki að ófyrirsynju sem ýmsir
vilja kalla Newton mesta vísindamann sem uppi hefur verið.
Vitaskuld er það engin tilviljun að vísindabyltingin varð einmitt á
þessum tíma, heldur tengist hún órjúfanlega við þœr breytingar sem urðu
á samfélagi Vestur-Evrópu í sama mund. Lénsskipulagið var að líða und-
ir lok, veldi aðals og kirkju var á hröðu undanhaldi, borgir tóku að
myndast, handverk og verslun efldust og síðan iðnaður. Borgarastéttin
tók að seilast eftir völdum og laga þjóðskipulagið eftir þörfum sínum
(auðvaldsskipulag eða kapítalískt hagkerfi). — Iðnbylting og iðnvæð-
ing gerðust í víxlverkandi samhengi við framfarir í eðlisfræði og öðrum
raunvísindum. Eg vona að flestir lesendur geri sér grein fyrir þessu sam-
hengi enda gefst ekki tóm til að fara lengra út í þá sálma hér.
Ymsir frumkvöðlar raunvísinda áttu mjög undir högg að sækja á sinni
tíð enda var sýsl þeirra lítt þóknanlegt ríkjandi þjóðfélagsöflum, einkum
kirkjunni. Kópernikus slapp að vísu blessunarlega við ofsóknir því að
höfuðrit hans um gang himintunglanna kom ekki út fyrr en árið sem
hann dó. Giordano Bruno var hins vegar brenndur á báli m. a. fyrir að
halda á lofti sólmiðjukenningu Kópernikusar. Alkunna er einnig hverjar
kárínur Galilei varð að þola vegna vísindastarfa sinna.
Hefðbundin eðlisfrceði
Þrátt fyrir erfiðar fæðingarhríðir fór svo að lokum að kenningar og við-
horf Newtons og starfsbræðra hans hlutu fulla viðurkenningu valdastéttar
og samfélags. Jafnframt þróaðist t. d. eðlisfræðin í þá átt að verða eins
konar lokað þekkingarkerfi. Þannig töldu ýmsir þekktir eðlisfræðingar
á ofanverðri 19. öld að menn væru búnir að höndla öll helstu lögmál
eðlisfræðinnar og aðeins væri eftir að gera nákvæmari mælingar á ýms-
344