Tímarit Máls og menningar - 01.11.1977, Blaðsíða 129

Þekkingin er þjóðfélagsafl
telja hana ákveðinni stjórnmálastefnu til tekna, þ. e. svokallaðri frjáls-
hyggju eða líberalisma. Þegar Darwin talar um að hæfusm tegundirnar
og einstaklingarnir lifi af („survival of the fittest") hefur það verið tek-
ið sem réttlæting á því samfélagi samkeppninnar sem við vesturlanda-
menn eigum við að búa. Jafnvel kynþáttafordómar hafa verið röksmdd-
ir með tilvísun til þróunarkenningarinnar (sósíaldarvínisminn). Þessi yfir-
færsla er að sjálfsögðu algerlega út í hött því að kenning Darwins tekur
eingöngu til óspilltrar náttúru en ekki til mannlegs samfélags þar sem
kúgun og ójöfnuður þrífst á allt öðrum forsendum en í heimi dýra og
jurta.
Þróunarkenning Darwins fellur í sama farveg og fyrrgreindar rann-
sóknir jarðfræðinga að því leyti að hún beinir athygli manna að sögu og
framþróun. Aður hafði það verið höfuðviðfangsefni náttúrufræða að gera
grein fyrir heiminum eins og hann er á líðandi stundu. Þannig stuðlaði
kenning Darwins að nýjum og hreyfanlegri (,,dýnamískari“) viðhorfum
til umhverfis og þekkingar.
Lýsenkóisminn
Nýlegt dæmi úr sögu líffræðinnar sýnir mjög glöggt hvernig vísindastarf-
semi gemr tengst stjórnmálum. Fyrir skömmu lést í Sovétríkjunum mað-
ur að nafni T. D. Lysenko. Hann naut ekki mikillar frægðar þegar hann
dó en mátti muna sinn fífil fegri fyrr á árum, þ. e. á tímabilinu 1930—
60. Þá vann hann sér frægð fyrir nýstárlegar kenningar í líffræði og
erfðafræði. Kjarni þeirra var sá að eiginleikar, sem hver lífvera ávinnur sér
á lífsferlinum, erfist áfram til afkomendanna. Þessi kenning varð af ýms-
um ástæðum mjög þóknanleg stjórnvöldum austantjalds á Stalínstíman-
um og var talin geta reist við landbúnað í Sovét eins og þá var full þörf
á. Jafnframt þótmst menn þarna hafa fundið „marxísk vísindí‘ í and-
stæðri merkingu við „borgaraleg vísindi“. Svo mikið er víst að lýsenkó-
isminn skipti líffræðingum heimsins í tvær andstæðar fylkingar og fór
svo að lokum að þær töluðust ekki við, en slíkt er nánast einsdæmi í
samfélagi náttúruvísinda.
Margvíslegar ástæður lágu til þess að lýsenkóisminn náði jafntraustri
fótfesm og raun bar vitni. Þekking manna á erfðum var ekki jafnglögg
í upphafi máls og hún er nú. Auk þess koma til mjög sterk pólitísk
hreyfiöfl sem átm upptök sín bæði í ástandi mála innan Sovétríkjanna
og í einangrun þeirra á alþjóðavettvangi. Þó bentu glöggir marxistar á að
351