Tímarit Máls og menningar - 01.11.1977, Síða 137

Þekkingin er þjóðfélagsafl
unum í verkskóla með viðeigandi tækjabúnaði og aðstöðu. Slíkt kostar
stórátak af hálfu fjárveitingavaldsins því að verk- og tæknimenntun er
yfirleitt miklu dýrari á nemanda en jafnlöng bókleg menntun.
Onnur viðhorf erlendis
í nágrannalöndum okkar, bæði vestan hafs og austan, nýtur verkmennmn
og önnur hagnýt starfsmenntun miklu meiri skilnings ráðamanna og meiri
virðingar meðal almennings en hér á landi. Sem dæmi má nefna að
námsbrautir slíkrar menntunar í þessum löndum eru yfirleitt ekki neinar
blindgötur heldur geta þær leitt nánast beint af augum til þeirra prófa
sem hvað mest eru í hávegum höfð (t. d. doktorsprófa).
Við hljótum nú að spyrja hvað veldur þessari sérstöðu Islendinga í
viðhorfum til mismunandi menntunar innbyrðis. Að hluta til á þetta rætur
að rekja til þess hve skammt íslenskt þjóðfélag er á veg komið á þró-
unarbraut nútíma auðvaldssamfélags. Valdahlutföll innan ráðandi stétta
hér á landi eru og hafa verið allt önnur en í öðrum vestrænum löndum.
Þetta endurspeglast mjög glöggt í menntakerfinu. Islenskt skólakerfi
veitir tiltölulega besta menntun á þeim sviðum sem miðast við ýmis
konar störf embættismanna og verslunar- og skrifstofufólks. M. ö. o.
sinnir skólakerfið fyrst og fremst þörfum stjórnsjslu og verslunarauðvalds
fyrir menntað vinnuafl. Um síðustu aldamót hafði embættismannastéttin
tögl og hagldir í innanlandsmálum, bæði á Alþingi (löggjafarvald), í
stjórnkerfinu (framkvæmdavald) og í réttarkerfinu (dómsvald). Eiginlegt
auðvald (kaupmenn) var enn að miklu leyti danskt og þess vegna ein-
angrað frá afskiptum af stjórnmálum. Embættismannavaldið mótaði skóla-
kerfið auðvitað „í sinni mynd“ ef svo má segja og þess gætir mjög enn
þann dag í dag. Þegar hið efnahagslega vald færðist á íslenskar hendur
náði verslunarauðvaldið undirtökunum, m. a. í stjórnmálum. Þetta sést
glöggt á þeim smábreytingum sem urðu þrátt fyrir allt á skólakerfinu
framan af öldinni; það voru einmitt verslunarskólar sem bættust við og
efldust.
Kjórafurð skólakerfisins
í þessu viðfangi er fróðlegt að leiða hugann að því hver sé sú manngerð
sem skólakerfið hefur að markmiði með „æðstu“ menntun sinni (kjör-
afurð eða „ídealpródúkt“ skólakerfisins). I ýmsum vestrænum löndum
miðast langskólamenntun fyrst og fremst við vísindastörf annars vegar en
359