Tímarit Máls og menningar - 01.11.1977, Síða 151

öldur, og þar syntu þrír svanir og það
freyddi í sandfjöru; ofar voru þýfðir
móar og mýrasund með brúnu lækjar-
sári en fífa tifaði. Þar voru hestar nokkr-
ir saman að nasla, og einn blesótmr
reisti höfuðið og horfði á ferð einhvers
sem óvænt fór þar um.“ (31—2). En
hver sem uppmni hans er, er fjarri því
að hann sé einhamur. A löngu óra-
kenndu ferðalagi lifir hann sig inn í líf
hverrar persónunnar á fæmr annarri,
fólks sem hann hittir í lestinni, fólks
sem hann sér út um glugga og annars
fólks sem í honum býr.
Skilin milli þessara persóna eru oft
óglögg eins og búast má við, lesandi
þarf að halda vöku sinni allan tímann
til að fylgjast með þeim. Hann fær enga
stoð af nöfnum og þjóðerni því þetta
eru nafnlausir borgarar heimsins, og
margur finnur eflaust sjálfan sig í skar-
anum. Það sem ólíkt er með persónum
þessarar bókar og hinna fyrri í þríleikn-
um er kannski hvað fólkið í Mánasigð
er jarðbundið og alþýðlegt. Sjálfur er
sögumaður stéttlaus eða af öllum stétt-
um, þeir sem hann lifir sig inn í eru
aðallega utangarðsfólk af ýmsu tagi.
Brot úr ævi þessa fólks streyma um
huga sögumannsins sem jafnframt er
söguhöfundur og lætur sér ekki bregða
við að skipta um ham milli lína; vitnar
þó í Lísu í Undralandi framan við sög-
una þar sem hún segir: „How puzzling
all these changes are. I’m never sure
what I’m going to be, from one minute
till another!”
Ekkert er eins og það sýnist vera, allt
er breytingum undirorpið eins og út-
sýnið úr lestarglugga lífsins. Best er
þessi breytileiki tjáður í sögu baráttu-
mannsins sem áður var virkur í stórri
vél til að frelsa þjóð sína úr ánauð, en
hefur nú „orðið fyrir þeim voða að vera
Umsagnir um bcekur
allt í einu óvænt einn.“ (278). Sá sann-
leikur sem hann trúði á og barðist fyrir
er orðinn að kreddu. Og hann veltir því
fyrir sér fram og aftur hvað hafi gerst,
því þeir sigruðu óneitanlega í barátt-
unni: „Þeir ráku flóttann þá daga eftir
hið langa stríð. Það skyldi þó ekki vera
þann dag sem ósigurinn hófst? Þennan
dag voru margir komnir í flokk sem
fámennur hafði barizt svo lengi. Nú
streymdu þeir að í stórum hópum undir
merki sigrandi hugsjónar." (284). Ekk-
ert stendur kyrrt, ekkert er öruggt, ekki
einu sinni sigurinn sem við héldum að
við hefðum unnið. Aðeins breytileikinn
er óumbreytanlegur. Kannski hefur ekk-
ert eitt verk náð að tjá hraða þróun hins
marghliða nútíma eins vel og Mána-
sigð.
„... hið eina varanlega er hverful-
leiki lífsins,” segir Kristján Jónsson í
óprentaðri námsritgerð sinni um Fljótt
fljótt sagði fuglinn, og hið sama má
segja um boðskap Mánasigðar. En ef
þema Fuglsins er líf, hrörnun og dauði,
og þema Opsins er ástin, þá gæti þema
Mánasigðar verið óttinn, oft með kvöl
og brjálsemi sem orsök og afleiðingu.
Sögumaður lifir kvöl hins ofsótta í
mörgum hamskiptum sínum, bæði þess
sem ímyndar sér ofsækjendur sína og
hins sem líður fyrir pólitíska hugsjón
sína, auk þess sem hann horfir á fólk
haldið trúarofstæki og guðsótta. Það má
e. t. v. segja að Mánasigð sé könnun á
hugarástandi ofsóttra manna og því er
lýst á afar sannfærandi hátt, ekki síst
sjúkum huga menntaskólakennarans sem
sögumaður hittir í lestinni og kvöl ungu
stúlkunnar, skæruliðans, sem pyntuð er.
Frásögn bókarinnar er oftast í 3. per-
sónu en þó einstaka sinnum í 1. per-
sónu. Frásagnarhátturinn er afar hug-
lægur, höfundur er alls staðar nærri eins
373