Skírnir - 01.01.1974, Side 15

SKÍRNIR
RÆÐA Á LISTAHÁTÍÐ 1974
13
er útkoman með öfugum forteiknum viS það sem löngum var áður,
þegar menn ímynduðu sér að allt hefði verið svo miklu betra í
fyrndinni. „Mjög var farsæl fyrri öld í heimi,“ segir Stefán skáld
Olafsson, þegar menn undu sér við akurplóg, fráskildir „þeim illa
óhófs keimi“. Þetta er hinn forni draumur mannanna um gullöld
fyrri tíðar og edenslund. Sá söguskilningur á ekki upp á pallborðið
nú, og hillir jafnvel undir hinar öfgarnar á næsta leiti, að við för-
um að hælast um á kostnað þeirra sem á undan okkur fóru, eins og
Wagner í Faust: „Bið forláts, en að fræðast er þó gaman / um fyrri
tíðar menn og bera saman / við það sem oss af eldri visku er tjáð /
hve undra langt vér sjálfir höfum náð.“ Slík sjálfumgleði þykir ekki
beinlínis gáfnamerki, en hitt er allt annað en heimskulegt að láta
sína eigin samtíð bera við sögulegan bakgrunn í því skyni að öðlast
fullkomnari skilning á hvoru tveggja. Á listahátíð þessa sögulega
minningarárs leyfi ég mér að beina huganum lítið eitt nánar að
fyrri mönnum og listalífi þeirra.
Það er aldrei nema satt sem konan sagði. Islenska þjóðin fór
margs á mis, sem aðrir höfðu, fámenn bændaþjóð, bundin í báða
skó, skilin frá höfuðstöðvum menningar og listar af ógnarlegu tor-
leiði úthafsins. Það hlaut að verða hlutskipti margra að kveðja svo
þennan heim að þeim gæfist aldrei færi á að sjá með eigin augum
eða heyra með eigin eyrum þau dýrðarverk listarinnar, sem þeir
hefðu þó fegnir gefið ár af ævi sinni til að komast í kynni við.
En um leið og slíkt er mælt skyldi bjóða varnað við þeim öfgum,
sem stundum bryddir nokkuð á, að íslendingar á fyrri tíð hafi nær
engrar listar notið nema þá skáldlistar. En af skáldum var alltaf
nóg, því að skáld voru allir þeir menn kallaðir á voru máli, sem
kunnu formrétta reglu ríms og stuðla og höfðu lag á að koma
hugsun sinni fyrir í því formi, og var þá vel, ef andagift fylgdi, en
ekki nauðsynlegt til að ávinna sér nafnbótina. ASrar listir, segja
menn stundum, voru af skornum skammti og ekki mikils metnar það
sem það var. Hér þarf að fara varlega í sakirnar. Það voru síst nein-
ir villimenn sem byggðu ísland fyrir ellefu öldum. Það var ekki
listvana fólk, sem hér kom að ónumdu landi. Og raunar eru engir
svonefndir villimenn eða frummenn á svo lágu mannlegu stigi, að
þeir séu listvana, því að list er jafngömul manninum sjálfum, skyni
gæddum og þar með skapandi. Þeir menn sem byggðu ísland stóðu