Skírnir - 01.01.1974, Page 39
SKÍRNIR
SAGAN UM INGÓLF OG HJÖRLEIF
37
legt eðli föður síns, sem samlagast ekki fjölskyldu móðurinnar. Af
því leiðir hrun ættarinnar: Starkaður vegur fóstbróður sinn, Víkar
konung.
Kvennarán þrælanna er ógæfa af sama tagi. Tilraun þeirra til að
stofna eigið samfélag og nema land í eyjunum á eigin spýtur er
bæld niður, en afleiðingar þess ekki. Sagan greinir ekki frá því, að
þrælarnir hafi getið börn við konunum norrænu. En það má gera
ráð fyrir, að svo hafi verið. Þau bjuggu saman „um hríð“, segir
Sturlubók, sennilega vorið og eitthvað af sumrinu. Ingólfur og fé-
lagar hans drepa þrælana, og konurnar sameinast ætthópnum á ný.
í því samfélagi, sem norrænir menn stofna á Islandi, fæðast börn
þrælanna og alast upp eins og Starkaður hjá móðurfólki sínu. Af
sögunni um Starkað og öðrum hliðstæðum í fornsögunum má skilja
tákngildi þessa atburðar.
Atburðarásin um Hjörleif fjallar um hlutdeild ógæfunnar í upp-
runa íslendinga. Gæfumaðurinn Ingólfur og ógæfumaðurinn Hjör-
leifur tákna báðir jafn nauðsynlega þætti í sköpunarsögu þjóðar-
innar. Sú tvíhyggja, sem hér kemur fram í sögunnar rás og örlög-
um manna á sér hliðstæður, ekki aðeins í fornaldarsögunum, held-
ur einnig í íslendingasögum og konungasögum. Hún virðist hafa
verið grundvallarhugmynd í söguskoðun íslendinga á þjóðveldis-
tíma.
V
í stuttu máli má draga athugasemdir þessarar greinar saman á þessa
leið:
(a) Sagan um Ingólf og Hjörleif er í Sturlubók aðalheimild um
uppruna byggðar á Islandi. Líkur henda til þess, að hún hafi haft
þetta hlutverk að minnsta kosti frá byrjun 12tu aldar, og að hún
hafi frá upphafi verið skráð eins og hún er varðveitt í Sturlubók,
þ. e. a. s. sem söguleg heimild og ekki einungis sem heimild um
landnám. Af þessu leiðir einnig, að gildi hennar sem dæmisögu,
sem hún hefur hjá Sturlu, mun vera upprunalegt.
Af þessu hlutverki sögunnar stafar sérstaða hennar í Sturlubók
sem hluti af inngangi að þjóðarsögu og ættfærsla Ingólfs til Hró-
mundar Gripssonar. Sú tilgáta er sett fram, að ættfærslan sé afleið-
ing þeirrar hugmyndar um íslenska þjóðfélagið, að það væri reist á