Skírnir - 01.01.1974, Side 43

BJARNI EINARSSON
Málvöndun og fyrnska
Þess misskilnings verður stundum vart að mælt mál lifi sínu eigin
lífi og réttast sé að láta það afskiptalaust, lofa því að fara sínar
eigin götur. Þetta er fjarstæða þegar af þeirri ástæðu að málið læra
börnin svo sem það er fyrir þeim haft, og þá er augljóst að mikið
veltur á því að þeir sem börnin læra málið af kunni það vel sjálfir,
en það gjöra þeir því aðeins að þeir leggi rækt við málfar sitt.
Þetta var minna vandamál hér áður fyrr þegar börnin lærðu málið
að miklu leyti af öfum sínum og ömmum eða öðru gömlu fólki sem
mátti vera að því að sinna þeim. Þetta gamla fólk iðkaði þá málrækt
sem forfeður okkar og formæður hafa haft um hönd frá ómuna tíð
og var að miklu leyti fólgin í því að læra og fara með munnlegan
fróðleik og ekki sízt kveðskap. Betri móðurmálskennsla verður ekki
fengin og hún er orðin torgæt nú á dögum eins og barnauppeldi er
nú yfirleitt háttað, og móðurmálskennsla í skólum getur ekki bætt
þennan missi. Um tunguna gegnir sama máli og um alla aðra hluti
sem þarfnast ræktunar og umhirðu að óræktar- og hnignunarhættan
er sífellt yfirvofandi.
Einhvern tíma heyrði sá er þetta ritar haft eftir Arna prófessor
Pálssyni að hann þyrfti að lesa Njálu einu sinni á ári til að halda
við íslenskunni. Þetta kann að vera ein af mörgum ýkjusögum um
þann fræga mann, en ekki er hún þó mjög ótrúleg. Daglegt málfar
hans þekkti ég allvel, því að hann var kennari minn bæði í gagn-
fræðaskóla og háskóla. Ekki minnist ég þess að mér þætti hann um
of fornyrtur, en stundum brá hann fyrir sig fleygum orðum og til-
svörum úr fornsögum og ævinlega var ræða hans áheyrilegri en
flestra manna annarra, orðaforðinn mikill og orðaskipun eðlileg.
Víst er að engan svíkur að lesa fornritin til að efla þekkingu
sína á uppsprettum tungunnar, auka orðaforða, læra orðtök og