Skírnir - 01.01.1974, Qupperneq 51

SKÍRNIR
MÁLVÖNDUN OG FYRNSKA
49
konungr kvángist (ok fái) þeirar konu er hann megi arfa við geta.
Þetta er þó ekki annað en hæpin tilgáta, því að hin dæmin tvö um
samskonar orðalag verða fundin í öruggri heimild sem sýnir að
norskur rithöfundur um miðbik 13du aldar gat vel komizt svo að
orði. Smásagnasafnið Strengleikar, þýðing franskra ljóða að hón
Hákonar konungs gamla, er varðveitt í handriti sem talið er vera
frá dögum konungs. Þar eru mörg dæmi um sagnorðið púsa og
nafnorðið púsa og púsi (stundum spúsa og spúsi sem áður er getið),
og nokkurum sinnum er brúkað sagnorðið kvángask og er það tvisv-
ar sinnum í áður nefndu sjaldgæfu sambandi: 1. ... var gamall at
aldri ok kvángaðr ungri konu; 2. Annarr þeira var kvángaðr fríðri
ok fagri konu.30
Þvílíkt orðalag hef ég eins og áður getur ekki fundið í öðrum
fornritum, hvorki norskum né íslenzkum, dönskum né sænskum
og líður langur tími unz þess verður vart aftur, og áður en þar
að kemur hefur íslenzkt orðafar um þennan hlut tekið stakka-
skiptum á þá leið að farið er að segja karlmenn giftast, þó að jöfn-
um höndum sé haldið áfram að hafa fornt orðalag eins og kvongast
og kvœnast eða ganga að eiga konu o. fl. Ekki verða fundin dæmi
um annað en hina fornu meðferð sagnorðanna kvongast og kvœnast
í þeim riddarasögum íslenzkum sem ég hef náð í á prenti. Jafnvel
þær sem annað veifið taka svo til orða að karlmaður giftist, hafa
kvongast eða kvœnast í venjulegu sambandi: 1. hann var kvángaðr
og hafði fengit dóttur kóngs af U., 2. hann var kvángaðr og hafði
fengit drottningu af dýrum ættum (Vilmundar saga viðutan);31
Litlu síðarr kvángaz hann ok fekk dóttur Filipús konungs af S.
(Flóres saga konungs ok sona hans).32
Þess skal getið að Flóres saga hefur eitt elzta dæmi sem ég hef
rekizt á um giftingu karlmanns eða því um líkt (nánar um það
efni hér á eftir): Vel má ek sjá þik ógiptan. Tvö dæmi af þessu tagi
eru í Egils sögu einhenda ok Ásmundar berserkjabana, sem er í
sama handriti og Flóres saga: 1. skal sá hafa enn hezta jarlsdóm
í mínu ríki ok þá gipting, sem hann vill (bls. 9 í sömu útg.), - 2.
Brynhildr lifði ekki lengi, ok giptiz Ásmundr síðan, ok fekk dóttur
Soddáns konungs af S. (bls. 82). I þriðju sögu nefndrar útgáfu,
Ála flekks spgu, er þetta: Ek er giptr, segir Áli, ok fekk ek Þorn-
4