Skírnir - 01.01.1974, Page 52
50
BJARNI EINARSSON
SKÍRNIR
bjargar dróttningar af T. (bls. 107, - handritið, AM 589e 4to, er
talið vera frá 15du öld). - í áður nefndri sögu af Vilmundi viðutan
má finna þetta: hann átti son áðr en hann giptist (bls. 139).
Áður en lengra er rakið orðafar með kvonga og kvœna skal getið
annarra gamalla dæma um að karlmaður giftist: 1. betra er at
giptast bæði karli ok konu heldr en brenna í offreistni (Barlaams
saga ok Josaphats, norsk þýðing frá 13du öld, í norsku handriti frá
ofanverðum dögum Hákonar konungs gamla að því er líklegt þyk-
ir); - 2. Annað dæmi er og norskt að uppruna og skylt því fyrra
á þá leið að sagnorðið giftast er hér í einu um karla og konur:
þeir búa ok allir saman í meinbugum sem ei geta saman giptz eptir
guðs lggum;33 3. Nú eru þat lausamenn, sem tíund gera til þriggja
hundraða . . . búlausir ok ógiptir;34 4. við höfum lofað Eyjólfi
mókoll Magnússyni til kvonarmundar, ef hann giftist í þann stað,
sem hann fær fulla peninga í mót sínum, tuttugu hundruðum hvor
okkar.35 - Hér mætti bæta við nokkrum öðrum skyldum dæmum,
sem eiga að vera frá sömu öld og það síðast nefnda, en eru varðveitt
í seinni afritum.30 Loks hef ég eitt dæmi úr smásagnasafni því frá
miðöldum sem nefnt er lslendzk Æventyri í útgáfu Hugo Gerings
frá 1882: Hann var giptr ok átti mektuga konu ok ríkiláta ok þeygi
góða.37 I sama safni hef ég fundið tvö dæmi um úkvœntr (í sinni
sögn hvort í nefndu handriti), og önnur tvö um kvœntr og eru þau
bæði í venjulegu fornu sambandi (í sinni sögu hvort í sama hand-
riti, AM 657 B 4to).
Nú víkur sögunni fram til siðskiptaaldar og verður þá auk orða-
safnsins í vinnustofu íslenzkrar orðabókar í Reykjavík stuðzt beint
við tvö höfuðrit 16du aldar, Nýja testamentisþýðingu Odds Gott-
skálkssonar (pr. 1540) og Guðbrandsbiblíu (pr. 1584). Skemmst
er af að segja að þeir komast oft svo að orði að karlmaður giftist
eða sé giftur, en nota jöfnum höndum kvænast og kvongast, kvœntur
og kvongaður, - Oddur ævinlega það fyrra í þeim köflum sem ég
hefi lesið, en Guðbrandur yfirleitt það síðara í sömu köflum, þó
að hann virðist annars fylgja þýðingu Odds allvandlega. - Þó eru
undantekningar, t. d. í Fyrra Korintubréfi, 7. kap., þar sem Guð-
brandur þræðir orðalag Odds um þetta efni (m. ö. o. giftast um
karla sem konur og auk þess: eiginkvæntir, ókvæntr, eiginkvæntr),
þó að þar séu annars athyglisverðar breytingar, sem sýna að