Skírnir - 01.01.1974, Blaðsíða 73

SKÍRNIR
HÚS í HÓMILÍU
71
er fram tók úr vindskeiðunum“.24 Þó ekki sé hægt að benda bein-
línis á hús nú á dögum hérlendis, sem séu eins og skálinn á Berg-
þórshvoli eða bæjardyrnar á Guöbrandsstöðum, þá könnumst við
íslendingar samt að mestu við megindrætti þessara húsa, ég tala nú
ekki um, ef við höfum átt þess kost að standa inni í stórri þríása
hlöðu austur í Oræfum (mynd III). Þetta eru ásahús. Munurinn á
þeim og sperruþakhúsum er sá að í þeim fyrrnefndu hvílir þak-
þunginn á ásunum, sem haldið er uppi ýmist af stöfum eða gafl-
hlöðum, nema hvortveggja sé. Sperrubyggingin er seinni tíma
tækninýjung. Sperrurnar bera meginþunga þakbyrðisins og veita
honum niður á veggi, sem þá eru aðalburðarliöur.
Það er dæmigert um duttlunga orðanna og notkun þeirra að á Is-
Iandi hverfur orðið staflægja snemma úr málinu. Aftur á móti
reynist sama orð svo lífseigt í Noregi að enn þann dag í dag kann-
ast hver norömaður við það. Oröið sjálft skýrir aö nokkru merk-
ingu þess. Tré, sem liggur á stöfum, hefur leg í staf. Orðabók
Fritzners skilgreinir það svo: „Stok som i en Reisværks Bygning
forbinder med hinanden de 0vre Ender af hver Langvægs Stolper“.
Orðið kemur tvisvar fyrir í fornum íslenskum sögum, í Laxdælu
og Sturlungu. Á háðum þessum stöðum er staflægju tæpast lýst
nánar en að hún er nefnd. í Laxdælu segir frá því, að Þorkell hóndi
Eyjólfsson er að ögra Ólafi konungi hinum digra, með því að ætla
sér að reisa jafn stóra kirkju á Islandi og konungur hefur í smíðum
í Niðarósi. Við sjáum karl vera að príla upp um grind nýreists
hússins og leggja mál á „bæði bita og staflægjur og uppistööu-
tré“.25 Hér er staflægjan ekki skilgreind nánar, né staða hennar,
en ekkert í setningunni mælir á móti því að þetta umrædda tré sé
einmitt á þeim stað, sem vænta má. I Sturlungu segir frá því, er
Guðmundur dýri brennir inni Ónund bónda Þorkelsson, en býður
ýmsum útgöngu áður: „Þá lét Guðmundur brjóta vegginn hjá dyr-
unum við staflægjuna, og gengu menn þar út.“26 Ekki er gott að
átta sig á því hvort dyr þýða þarna bæjardyrahúsið eða útgöngu-
dyr, hvort staflægjan er þá í bæjardyrum eða skála. Enga nánari
vísbendingu gefur staður þessi í Sturlungu um legu staflægjunnar.
Cleasby er sama sinnis og Fritzner um orðið staflægju: „the plates
or long beams along the walls joining the pillars“.
Fritzner segir eftirfarandi um orðið raft sem byggingarhluta-