Skírnir - 01.01.1974, Page 84

78
HÖRÐUR ÁGÚSTSSON
SKÍRNIR
lýsa kirkjuna“ á brjóstþili Holtálenkirkju, en hurðin er á sínum
stað, „gólfþili“ einnig. „Setupallar“ eru að vísu ekki sjáanlegir, en
vel má vera og mjög líklegt, að þeir hafi verið þar í eina tíð. Ekki
er þó langt að leita. I kirkjunum í Borgund og Torpo getur að líta,
hversu þeim er komið fyrir, sem og smíð þeirra (mynd VI). Þetta
eru bekkir, sem ganga meðfram þiljum framkirkju. I íslenskum
vísitasíum er að finna glöggar lýsingar á þess konar fyrirkomulagi.
„Tveir veggir kirkju“ og „brjóstþil“ eru í sínu lægi. Þá er ekki
skömm að hornstöfunum: „fjórir hornstafir kirkju.“ „Staflægjur.. .
er samanhalda . . . veggþiljum kirkjunnar“ skara myndarlega fram
úr stafni Holtálenkirkju eins og þær hafa gert um aldaraðir í norsku
og íslensku stafverki, samanber gafl Grafarkirkju á Höfðaströnd
(mynd VII). Líkt er að segja um „þvertré er skorða staflægjur“,
þau koma kunnuglega fyrir sjónir, bita köllum við þau nú á dög-
um og höfum lengi nefnt þau svo.
Þegar hér er komið í ræðunni skilur leiðir með okkur og Holt-
álenkirkju. Að sjálfsögðu er „ræfur“ eða þak á téðu húsi, en hér
„upphalda þvertré“ ekki þeim „trjám“ eða „dvergum er ása
styðja.“ Á Holtálenkirkju er nýtískulegra þak en svo, að höfundur
kirkjudagspredikunar kannist við sig. Flytjum við okkur hinsvegar
um set og virðum fyrir okkur íslenskt ásahús frá þessari öld, getum
við haldið áfram með textann, ég tala nú ekki um, ef við höfum
hliðsjón af gömlum skoðunargerðum.
Enn standa a.m.k. tvö hús á íslandi, sem á eru þök af þeirri gerð
er kirkj udagspredikun lýsir. Þau eru gamla hlóðaeldhúsið á Syðra-
Skörðugili í Skagafirði (mynd VIII) og útihús eitt á Hnappavöll-
um í Oræfum. Þó virðist mér sneiðingarteikning ein, sem Ernst
Sacher gerði af ónefndu útihúsi í Skagafirði fyrir 1938, svara best
til þeirrar myndar er kirkjudagspredikun bregður upp (mynd 9).
Á mynd Sachers má sjá „þvertré . . . upphalda dvergum er ása
styðja“. Uppsmíð þessa húss er hinsvegar ekki hreinræktað stafverk.
Þvertréð skorðar ekki staflægjur. Það liggur á stöfum. I stað
staflægju sjáum við vegglægju sem tyllt er á enda þvertrésins eða
bitans. Brúnásarnir sjást að vísu og vaglbitinn, en komið hefur
verið fyrir einskonar bastarði af kálfasperruþaki ofan á ása og
vagl. I stað þess að efri dvergur, sem styður mænirás, standi á
vagli er honum hér komið fyrir á kálfinum.