Skírnir - 01.01.1974, Page 114
108
ÞORLEIFUR HAUKSSON
SKÍRNIR
minntist aldrei á styrjöldina, nema einstöku sinnum úr stólnum - og grét þá
alltaf. ... Einu sinni hafði hann jafnvel sagt, að hann vildi hafa dáið áður en
styrjöldin gaus upp - því guð veit einhverja skýringu á þessu ... eitthvert
vit hlýtur að vera í því sem gerist.6
í sögunni er teflt fram þrenns konar andstæðum, trúartrausti
séra Ljóts, stjórnmálaspillingunni í landinu og umbótaþrá samfara
hvikulum vilja hjá Úlfi. Hins vegar er ekki frítt við að þetta marg-
þætta efni drepi sögunni á dreif og veiki mannlýsingu aðalpersón-
unnar.
III
Með Sælir eru einfaldir er eins og hugarstríð skáldsins hafi náð
nokkru jafnvægi. Bygging sögunnar er listavel gerð. Eins og í
Ströndinni er meginefnið það hvernig lífstrú og lífsgrundvöllur
aðalpersónunnar er tættur niður miskunnarlaust þangað til hún
sturlast. Skírskotunin til heimsstyrjaldarinnar er augljós. Á einni
nóttu hafði tryggur heimur milljóna manna hrunið til grunna og
ósýnt um endurreisn. Hver gat verið öruggur um að lífið sneri ekki
miskunnarlausum duttlungum sínum næst að honum? Jafnframt
tekur sagan, eins og hinar tvær, til meðferðar þá þætti sem menn
spinna af öryggisþræði sína í jarðneskri tilveru.
Sælir eru einfaldir gerist á sjö dögum og vettvangur sögunnar er
Reykjavík 1918 meðan Kötlugosið og spánska veikin herjuðu. I
sögunni ber það upp á sama dag að gosið hefst og skipið sem ber
veikina kemur að landi. Með skipinu kemur ennfremur þriðja plág-
an, Páll Einarsson að nafni, auknefndur Kölski. Meginefni sögunn-
ar er síðan eins konar andleg hólmganga þeirra Páls og læknisins
Gríms Elliðagríms, og í baksýn er baráttan við sjúkdóminn að ó-
gleymdri eldsúlunni í austri, sífelldum, ógnvekjandi bakgrunni sem
vikið er að í lok hvers kafla, að kvöldi hvers þessara sjö örlaga-
þrungnu daga. Páll Einarsson er illmenni án teljandi mannlegra
drátta, og markmið hans frá því hann stígur á land er að brjóta
niður lífstrú Gríms, finna Akkillesarhæl hans, og það tekst að lok-
um, enda viðnámsafl Gríms orðið bugað af miklum vökum og álagi.
Þær lífsskoðanir sem eigast við í sögunni eru annars vegar megn
einstaklingshyggja og efnishyggja Páls og hins vegar fálmandi
ídealismi Gríms Elliðagríms.7 Páll beinir fyrst og fremst skeytum