Skírnir - 01.01.1974, Síða 133
SKÍRNIR
DRAUMUR í SÝN
127
ars er sögusviðiS mistri hulið. Þetta eðli fornritanna gefur hug-
myndaflugi skáldsins frelsi og rými til mikillar frumsköpunar.
Þegar kemur að Jón Arasyni eru heimildir höfundar annars kon-
ar. Gunnar hefur sjálfur lýst því að fyrsta kveikjan að verkinu hafi
verið samnefnt leikrit Matthíasar Jochumssonar og síðan frásagnir
um atburðina í Árbókum Espólíns. Mikilvægasta söguleg heimild
hans var þó doktorsrit Páls Eggerts Olasonar um Jón Arason.
Skáldsagan ber þess nokkrar menjar hver aðalheimild höfundar
var. Því er líkast sem ofgnótt sögulegra staðreynda sé honum nokk-
ur fjötur, hindrun í þeim frjálsa leik hugans sem hlýtur að vera
þáttur sérhverrar listrænnar sköpunar.
Gunnar víkur að þessari sérstöðu Jóns Arasonar meðal sögulegra
skáldsagna sinna í eftirmála við Landnámuútgáfuna:
Hver sá, er fæst við að rita sögur sögulegs efnis, en það skyldi enginn gera,
mun fljótlega reka sig á, að hann verður annað tveggja að nota sér skálda-
leyfin freklegar en vel fer á í frásögn um sögulega atburði, - um sjónleiki
gegnir öÖru máli: því þar er komið yfir á allt annað svið listar, - eða sá, sem
með söguna fer, verður ofbundinn um efnismeðferð. Þetta rak ég mig hastar-
lega á, er ég tók aÖ skrá sögu mína um þá Hólafeðga. Má vel vera, að stað-
reynd þessi hafi orðiÖ mér að fótakefli. Tímdi ég litlu eöa engu við að víkja.
Varð mér seinsótt á þann bratta, sem suman annan.18
Mikið einkenni á sögulegum skáldsögum Gunnars er sú lífsfyll-
ing og lífsnánd sem þær búa yfir. Auk víkinga, óðalsbænda, höfð-
ingja og valdsmanna veraldlegra og andlegra er heimur þeirra full-
ur af fólki: frjálsu vinnufólki og þrælum, kaupmönnum, lausamönn-
um og aðalpersóna Grámanns er fjórðungsómagi. Þessir fulltrúar
lágstétta gegna tíðum ekki síður mikilvægu hlutverki en þeir sem
meira mega sín á veraldlega vísu. Dæmi um þetta eru t.a.m. Vífill í
Jörð og Torfkell í Hvítakristi.
Gunnar lýsir sögupersónum sínum við margvíslegustu aðstæður
mannlegs lífs: að hversdagsstörfum, heyönnum, fiskdrætti, tóvinnu
og smíðum; á stundum gleði og sorgar, við mannfagnað og trúar-
athafnir, við fæðingu og dauða.
Þetta tvennt, lífsfylling athafna og mikilvægi allra persóna sagn-
anna, er eitt helsta höfundareinkenni Gunnars. Hér er varla vafi á
að ritun og sögugerð Kirkjunnar á fjallinu þar sem Gunnar gekk á
fund sinnar eigin æsku og þess sveitafólks er hann ungur þekkti á ís-