Skírnir - 01.01.1974, Page 196
190
HEIMIR PÁLSSON
SKÍRNIR
Á sína tóna hann ljek í hverju Ijóði;
hans líf var strengjaspil með deyfðu hljóði.
í kyrrð var stríð þitt háð og fall þitt hljótt,
- þú hetja í krossför lýðsins. Sofðu rótt!
Það er fyrir holdsins herra, ei þess son,
öll hjörtu að prófa. En þó vort dómsvald þrotni
hjá moldum þessa manns, það er mín von:
Hann mun vart bera örkuml fyrir drottni.10
Ekki verður bent á neina orðalagslíkingu með erfiljóði Einars og
þýðingunni. Sannarlega er líka fjarri því hann líti á Sigurpál sem
jhöggvinn kvist, sem kunni ei vera þegn‘. Einar segir þvert á móti
að hann hafi drýgt „eftir föngum gagn vors lands“, en engu að
síður sýnist mér andinn sem svífur yfir þessum tvennum eftirmæl-
um eftir hetjur í „krossför lýðsins“ býsna áþekkur. Um bæði eiga
líka ágætlega við orð Péturs Gauts sjálfs að lokinni ræðunni:
Já, þetta kalla jeg kristnisið;
ei kvíði nje hrollur vakinn í sinninu.11
Yfirleitt hélt Einar Benediktsson kvæðum sínum til haga, að því er
best verður vitað. Það skyldi þó ekki vera líkingin við ræðu prests-
ins í „Pétri Gaut“ sem varð til þess að þessum eftirmælum var ekki
haldið til haga?
I áðurnefndum eftirmála við útgáfu „Péturs Gauts“ 1922 sagði
Einar meðal annars svo um boðskap verksins:
Dýpsti og merkasti lærdómurinn er falinn í áfellisdómi höfundarins yfir
þeim, sem vilja halda einkennum sínum með því að byrgja sig frá áhrifum
af öðrum. Að vera „sjálfum sjer líkur“ er að lifa með anda annara og auðgast
af honum. Hitt er dauðinn, að hrökkva frá því viðfangsefni; það er að vera
„sjálfum sjer nægur“. En sú æfi, sem gerir sjer það að grundvallarboðorði, á
að hverfa sviplaus úr veröldinni. Ást, von og trú Sólveigar hjargaði Gaut frá
þeim örlögum.12
Flestir munu núorðið sammála Einari um að hinar „opnu“ lyktir
leikritsins sé eðlilegast að skilja svo að Pétur Gautur bjargist. Hins
vegar eru mjög skiptar skoðanir á því hvers vegna Ibsen lét þá ein-
mitt þetta brekabarn sitt, sem hann leynir ekki andúð á, komast af.
Einna viðfelldnastar þykir mér þær skýringar sem sóttar eru til
margbreytilegs persónuleika Péturs. Því Pétur er ekki aðeins sjálfs-
elskur heigull, sem jafnan beygir hjá erfiðleikum. Hann er einn-