Skírnir - 17.06.1911, Qupperneq 93
Jón Signrðsson sem stjórnmálamaður.
189
brezka, stjórnarfyrirkomulag. Að Jón Sigurðsson hafi
snemma farið að hugsa um frjálsa stjórn á íslandi er
auðséð af ýmsu. Arið 1846 skrifar hann vini sínum:
»við getum fullkomlega horið okkur sjálfir í fjárhagslegu
iilliti, en við eigum þá líka sjálfir að hafa atkvæði um
hvernig peningum landsins er varið, við eigum að fá
landsstjórnarcentrum hér, en hafa Statssekretær (er siðar
varð að erindisreka) í Höfn«'). Þegar komið gat til mála
fyrst, að ísland fengi eigin stjórn yfir sínum málum, þá stóð
eigi lengi á Jóni Sigurðssyni. Hann ritaði þá þegar 1848
hvetjandi grein, sem prentuð er í Félagsritunum* 2) og hann
nefndi »Hugvekju til Islendinga«, með þessum einkunnar-
orðum:
t Dagur er upp kominn,
Xr I dynja hanafjaðrar,
mál er vilmögum
að vinna erfiði
og hann lét ekki þar við sitja að eggja á þennan hátt
Islendinga til að hefjast handa og heimta nú fult frelsi,
heldur skrifaði hann ýmsum á íslandi, skorar á þá að
halda fundi í sýslunum, og semja og senda bænarskrár,
og tekur þar fram öll aðalatriðin, sem standa í hugvekj-
unni, og síðar komu fram á þjóðfundinum3). Það er þvi
óhætt að fullyrða, að Jón Sigurðsson sé aðalhvatamaður
að þeirri stjórnmálahreyfingu, sem þá hófst á Islandi, og
sem hann jafnan síðan var leiðtogi í, þó góðir menn styddu
hann vel og drengilega. Jóni Sigurðssyni var þá ekki
einungis fullljóst, hvernig frjáls, en þingbundin stjórn skyldi
framkvæmd í öllum aðalatriðum, heldur var honum það einn-
ig fullljóst, sjálfsagt kunnugra en nokkrum þá lifandi Islend-
ingi, hver réttindi íslands voru, er byggja yrði á, sem sé
»Gamli sáttmáli«, eða að ísland hefði gengið »sjálfviljug-
lega« í konungssamband við Noreg, og að Islendingar vildu
‘) Bréf bls. 118.
2) Ný Pélagsit VIII, sjá sérstaklega bls. 5—11.
3) Bréf bls. 139, 144, 145 og víðar.