Skírnir - 17.06.1911, Síða 118
214
Jón Signrðsson sem stjórnmálamaður.
sennilega hafa meðfram verið gert fyrir þá sök, að
þingið hafði fengið samþyktarvald, að minsta kosti
hafði Hilmar Finsen mælt með þingrofi, því það mun
vera ofdjarft að geta til, að tilgangur stjórnarinnar hafi
verið sá, að koma að íslendingum óvörum, svo kosningar
þeirra færu á ringulreið, og menn hliðhollir stjórninni
kynnu heldur að komast að. Að þetta hafi verið tilgangurinn
er nú samt eigi víst, en hitt er víst, að það var tilgangurinn
að bola Jóni Sigurðssvni frá, því kosning hans gat eigi orðið
fullkomlega lögleg, vegna þess hvernig kosningar voru
undirhúnar, og hefði orðið fullkomlega ólögleg, hefði Jón
Sigurðsson ekki haft pata af þingrofinu og nýjum kosning-
um og getað gefið kjörstjóra í tíma nægilega víshendingu.
Þeir konungsfulltrúi og Bergur amtmaður Thorberg, sem
Jón Sigurðsson á einum stað kallar konungs-fulltrúa nr. 2
gerðu sitt ýtrasta til að gera Jón Sigurðsson þingrækan,
en kosning hans var samt tekin gild af öllum þingmönn-
um nema Bergi Thorberg.
Nú var stjórnarmálið lagt fyrir þingið í tveimur frum-
vörpum, þannig að frumvarpið frá 1867 var bútað í tvent,
»frumvarp um hina stjórnarlegu stöðu íslands í ríkinu« og
»frumvarp til stjórnarskrár um hin sérstaklegu málefni
Islands«; í fyrra frumvarpinu var ákvæði um árgjaldið, og
nú talsvert lækkað hið fasta tillag, en árgjaldið allt fyrst um
sinn sett 50,000 rd.; hið síðara frumvarpið var í ýmsu miklu
ófrjálslegra en 1867; var því sýnileg afturför í báðum
frumvörpum. Auk þess var þess getið uin hið fyrra frum-
varpið, að þó konungsfulltrúi hefði 1867 lofað þinginu
samþyktaratkvæði um stjórnbótarmálið, þá hefði það verið
heimiJdarlaust, »en því verður að halda fast fram, að al-
þingi hvorki eftir eðli málsins(!) né gildandi laga ákvörð
unum hefir tilkall til annars en til að segja álit sitt um
frumvarp þetta«*). En um hið síðara er sagt: »að frum-
varp þetta verði að skoðast sem hin síðasta tilraun, sem
gjðrð mun verða fyrst um sinn af stjórnarinnar hendi, til
‘) Alþ.tið. 1869 II, bls. 15.