Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Page 12

ORÐRÆÐUR UM ÁRANGUR, SKILVIRKNI OG KYNGERVI VIÐ STJÓRNUN
til að konur nálgist stjómunarstörf með meiri mýkt og umhyggju en karlar, og tilfinn-
ingar kvenna gagnvart valdi séu tvíátta (Shakeshaft, 1989, Ozga, 1993, Blackmore, 1999).
Slíkar rannsóknir hafa einnig verið gagnrýndar fyrir að draga athyglina um of að því
sem sameinar konur en ekki því sem greinir þær hverja frá annarri og að geti þannig ýtt
undir staðalmyndir og eðlishyggju í stað þess að vinna gegn þeim (Adler, Laney og
Packer, 1993, Guðný Guðbjömsdóttir, 1997, Kriiger, 1999, Blackmore, 1999). í því sam-
bandi má benda á þá skoðun Judith Butler (1992) að allt of lengi hafi það verið tekið sem
gefið hvemig konur væm eða ættu að vera, og það endurspeglist í mati á kvenstjómend-
um í skólum, sem hafi fest í því „eðlilega" og óhagganlega hlutverki að vera umhyggju-
samar og nærandi (Perriton, 1999).
Síðast en ekki síst er stjórnun menntastofnana ákjósanlegt svið þessarar rannsóknar
vegna þeirra breytinga sem orðið hafa að undanförnu á þeim vettvangi. í vaxandi mæli
er litið á menntun sem þjóðarviðfangsefni með áherslu á útkomu, afar tæknilega sýn og
skilvirka stjómun sem tekur mið af markaðslögmálum vestrænna hagkerfa. Lykilhug-
tök eins og jafnrétti til náms og mismunun hafa færst út á jaðarinn en í staðinn komið
hugtök eins og gæði, skilvirkni, árangur og samkeppni (Neave, 1988). Þessi kalda stjórn-
unaráhersla hefur verið kölluð „performativity" sem er þýtt hér ýmist sem áhersla á ár-
angur og skilvirkni eða árangursstjómun. Því hefur verið haldið fram að þessar áhersl-
ur samræmist illa „kvenlægu" áherslunum áðurnefndu og séu í andstöðu við andrúms-
loft og vinnuumhverfi skóla, einkum á neðri skólastigum (Whitehead, 1998, Blackmore,
1995,1998). Blackmore (1999) tekur undir með Lyotard (1984) að praktískar áherslur á
skilvirkni og góðan árangur ráði æ meiru í menntamálum og að þessar áherslur séu oft-
ar kenndar við önnur og karllægari gildi en umönnun eða umhyggju (Whitehead, 1998).
Einnig að módemískar meginskýringar (master-narrative) þyki ekki trúverðugar lengur
og ákveðin hætta sé á að hugmyndir um „kvenlæga" stjómun verði að einni slíkri meg-
inskýringu, sem geti verið heftandi og varasamt fyrir stöðu kvenna sem stjómenda.
Höfundur er sammála Blackmore (1999) um að mikilvægt sé að afbyggja1 eða brjóta
þessar hugmyndir til mergjar. Hætta verði að líta svo á að árangur, skilvirkni og vald
tengist skynsemi og sé í andstöðu við tilfinningar og umhyggjusjónarmið, og skoða
verði margbreytileika stjórnenda í stað þess að horfa aðeins á hvað konur eða karlar eiga
sameiginlegt. Einnig telur höfundur mikilvægt að gaumgæfa hvernig orðræðan um
stjómun og kynferði samræmist stjómunaráherslum þar sem skilvirkni, árangur og
markaðslögmál em sett á oddinn.
Fyrst verður gerð grein fyrir fræðilegri nálgun, samhengi rannsóknarinnar og meg-
inspumingum. Þá er aðferð rannsóknarinnar lýst. 1 niðurstöðuhlutanum er gerð grein
fyrir orðræðunum um árangur, skilvirkni og kynferði við stjórnun menntastofnana. At-
hugað er hvernig viðmælendur staðsetja sig í áðumefndum orðræðum og að hvaða leyti
mótsagnir birtast á milli ofannefndra þráða þeirra. Ríkulega er byggt á viðtölum við
þátttakendur. Að síðustu er rannsóknarspumingum svarað, niðurstöður dregnar saman
og þær ræddar með hliðsjón af öðmm rannsóknum, stöðu kvenna við stjómun mennta-
stofnana á íslandi og ráðandi orðræðu um stjómun menntamála.
Fræðileg nálgun
Hvað við vitum og hvernig er mikilvægt stef í vísindum samtímans á tímabili sem sum-
10
1 Þessi þýöing á hugtakinu deconstruct er almennt notuö, t.d. af Garðari Baldvinssyni í grein
hans Þegn, líkami, kyn, í Skírni, 174. árg., 245. Sjá einnig viðtal við Hallgrím Helgason í Les-
bók Morgunblaðsins, 24. nóvember 2001.
A