Tímarit Máls og menningar - 01.11.1977, Blaðsíða 130

Tímarit Máls og menningar
kenning Lysenkos horfði í raun og veru ekki til framfara þar sem af
henni leiddi að verkalýðsstétt Vesturlanda ætti sér vart viðreisnar von
ef hún hefði tekið í arf líffræðilegar afleiðingar aldalangrar kúgunar.
Það er skemmst frá að segja að lýsenkóisminn beið að lokum algert
skipbrot. Aukin þekking á erfðafræði varð eindregið til að afsanna kenn-
ingu Lysenkos. Kreddutrú Sovétmanna á kenningar hans varð til þess að
hefta þróun sovéskra líffræðirannsókna í heilan mannsaldur þótt sovéskir
líffræðingar hefðu áður getið sér frægð fyrir rannsóknir á uppruna lífs-
ins (Oparin). Viðreisn sovésks landbúnaðar í anda kenningarinnar mis-
tókst. Og eftir að Stalín dó var Lysenko sjálfum steypt af stóli með
miklu braki.
Ég hef rakið þetta dæmi hér til að benda á tengslin milli vísinda og
stjórnmála enda er dæmið óvenjulega glöggt. En óljósari dæmi eru ótal-
mörg og geta gerst hvar sem er og hvenær sem er eins og þessi grein
sýnir vonandi.
Atferlisvísindi
Eftir að við höfum rakið nokkur dæmi úr sögu náttúruvísinda skulum
við snúa okkur að svonefndum atferlisvísindum, en með því orði er átt
við þær greinar vísinda sem fjalla um hegðun einstaklinga og hópa og
um samfélag manna. Slík vísindi eru tiltölulega ný af nálinni og eiga
e. t. v. enn eftir að öðlast fulla viðurkenningu enda koma þau oft illilega
við kaun fordóma og hefða. Sem dæmi um slíka hefðbundna fordóma má
nefna þá hugmynd að eiginleikar einstaklingsins séu að mestu áskapaðir
frá fceðingu og ráðist fyrst og fremst af erfðum. Þessi hugmynd nýtur
auðvitað velþóknunar hjá þeim sem hagnast á henni, til að mynda þeim
stéttum sem halda völdum sínum að einhverju leyti í skjóli erfða eins
og konungar og aðall gerðu áður fyrr og auðstéttin gerir nú á dögum í
auðvaldsþjóðfélögum. (Erfðir eru raunar í athyglisverðri mótsögn við
hugsjón frjálshyggjunnar um duglega manninn sem vinnur sig upp, því
að sonur auðmannsins þarf ekki að hafa fyrir slíku).
Atferlisvísindi (t. d. sálarfræði og félagsfræði) hafa valdið byltingu í
hugmyndum manna um það hvaða eiginleikar manna séu þeim áskap-
aðir með erfðum og þá hvernig. I ljós hefur komið með rannsóknum að
ýmsir andlegir og félagslegir eiginleikar fullorðins manns ráðast og mót-
ast fyrst og fremst af því umhverfi sem hann hefur alist upp í frá blautu
barnsbeini. Valdakerfi sem byggist á erfðum er því enn ranglátara en
352