Skírnir - 17.06.1911, Side 121

Jón Sigurðsson sem stjórnmálamaður.
217
stjórnarskipunarlaga í líku formi og 1869, en þingið breytti
því á þann sama veg, sem áður hafði það gert, og ekki
virðist ástæða til að fara frekar út í hér.
Baráttan um stjórnbótarmálið og fjárhagsmálið hafði
nú staðið á fjórum þingum, og ávalt farið harðnandi, án
þess nokkur árangur hefði orðið annar en sá, að stöðulögin
höfðu verið gefin, en það var auðvitað aðeins tíl að ausa
olíu í eldinn. Eins og vant er að vera, voru það einkum
ýngri mentamenn, sem voru æstir, og þeir breiddu aftur
skoðanir sinar út um landið, vöktu og eggjuðu menn,
svo að mikill ákafi var árin 1871—73 hér á landi, eins
og ýmsir kviðlingar frá þeim tíma bera vott um, svo sem
»íslendingabragur« og fleiri. Frá 1. apríl 1873 var gerð
talsverð breyting á fyrirkomulagi hinnar æðstu stjórnar í
landinu, landshöfðingjaembættið stofnað, og urðu þá tals-
verðar óspektir í Reykjavík. Þá um vorið voru því hreyf-
ingar í landinu með langmesta móti, og varð það sam-
hljóða, almenn skoðun að halda fund á Þingvöllum; á
þeim fundi kom fram áskorun til þingsins að halda fram
þeim ýtrustu kröfum, sem nokkurn tíma hefðu fram komið,
svo sem, að Island sé sérstakt þjóðfélag, er standi í engu
öðru sambandi við Danaveldi, en því að það lúti hinum
sama konungi, að öll landsstjórn sé í landinu sjálfu og
dómsvaldið, og að jarl sé skipaður á Islandi, er aftur skipi
ráðherra með ábyrgð fyrir alþingi. Það er í almæli,
að Jóni Sigurðssyni, sem var á fundinum, hafi þótt nógu
langt farið en eigi getað ráðið við neitt þar, en það er
víst, að hann eins og að undanförnu réði mestu um úrslitin
á þingi 1873, en þau voru, að alþingi seldi konungi
nokkurskonar sjálfdæmi í málinu með það fyrir augum,
að næsta ár voru 1000 ár liðin frá landsins byggingu, en
jafnframt voru þó tekin fram ýms atriði, er þingið lagði
áherzlu á, að tekin væru inn í stjórnarskrána, og beiddi
konung þess, að taka það tillit til þeirra, sem hann sæi
frekast fært. Þetta var án efa mjög svo hyggilega ráðið,
og árangurinn varð sá, að konungur gaf Islandi stjórnar-
skrá 5. jan. 1874, er öðlast skyldi gildi 1. ágúst s. á., og