Skírnir - 01.01.1940, Síða 209

206
Ritfregnir
Skírnir
hafa gerzt, eru líklegri til að geyma einhvern sannsögulegan kjai'na,,
ef sanna mætti, að þær hefðu gengið í munnmælum fullmótaðar
frá einni kynslóð til annarrar. Reyndar mætti hugsa sér, að hrein-
ar skáldsögur hefðu orðið til og gengið á sama hátt, unz þær voru
e. t. v. ritaðar, en það, sem mestu máli skiptir í þessu sambandi,
er: Bera sögurnar sjálfar nokkur merki þess, að þær séu orðnar
til algerlega á vörum manna, eða ei’u þær samdar af riturunum
eftir meii-a eða minna sundui’lausum arfsögnum, rituðum heimild-
um og ímyndunarafli ritaranna sjálfra? Þeir, sem fastast hafa hald-
ið fram sagnfestukenningunni, hafa ekki komizt hjá að játa, að rit-
aðar heimildir séu notaðar a. m. k. í sumum sögunum, eins og þær
eru til vor komnar, en þeir hafa þá talið það innskot. Undanhald
þeirra í því atriði hefir þó veikt málstaðinn, svo að ekki er undar-
legt, þótt mönnum komi til hugar, að fleira kunni þar að standa
völtum fótum. Sig. Nordal hefir valið Hi-afnkels sögu til í'annsókn-
ar í þessum efnum, sökum þess að henni hefir verið haldið fram
sem dæmi um það, hve miklum þroska munnleg fi'ásagnarlist hafí
náð hér á landi, og sökum þessi að trú manna á sögulegum sann-
indum hennar hefir verið svo rnögnuð, að hún hefir hiklaust vei'ið
tekin fram yfir miklu eldri heimildarrit, jafnvel Landnámu, þar
sem þeim ber á milli. Ræðst hann því beint á hæsta tind sagnfestu-
kenningai'innar og sýnir með miklum rökum, að undirstaðan er
ekki berg, ef til er grafið. Ritgerðinni er skipt í kafla. í I. kafla.
gerir Sig. Noi'dal grein fyrir viðfangsefninu, en i X-I. tekur hann
söguleg sannindi Hrafnkels sögu til athugunar og sýnir frarn á, að
tvö meginatx'iði sögunnar: hjálp Þjóstarssona við Sám og flutning-
ur Hi'afnkels goða til Fljótsdals og uppgangur hans þar, koma svo
þverlega í bága við aðrar heimildir, sem betur er trúandi, t. d-
Landnámu, að þau geta ekki verið annað en skáldskapur, en um
leið falla auðvitað hin smærri ati’iði um sjálf sig. Undir þá skoðun
rennir hann svo ýmsum fleiri stoðum, sem hér er of langt að telja-
Menn hafa talið ömefnin styðja hin sögulegu sannindi, en Sig. Nor-
dal bendii' á, að örnefni hafa einnig stundum myndazt eftir sög-
um, og ennfremur var ekkei't auðveldai-a fyrir þann, sem vildi gefn
sögunni sannsögulegan blæ, en að nota gömul örnefni og haf»
staðalýsingar réttar. En ekki er því einu sinni að heilsa i Hrafnkels
sögu. Svo má heita, að staðhættir i Hi-afnkelsdal komi hvergi heim
við það, sem segir í sögunni, og þó ber hún það með sér að vei'a
rituð á næstu grösurn, líklega í Fljótsdal. Ekki vekur það traust a
hinum munnlegu sögnum, og á hinn bóginn má spyi'ja: Gátu munn-
mæli raskazt svo á meðal manna, sem hljóta að hafa kornið oft i
dalinn, þótt ritarinn hefði ekki verið þar sjálfur? Hvers vegna
spurðist hann ekki fyrir um staðhætti í Hrafnkelsdal, ef hann ætl-
aði að í'ita sannsögulega sögu? Sú ályktun liggur beinast við, að
annað hafi vakað fyrir honum: Hann er að rita skáldsögu og vcit