Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Side 14

ORÐRÆÐUR UM ÁRANGUR, SKILVIRKNI OG KYNGERVI VIÐ STJÓRNUN
miöstýrð með samræmdum námskrám, þar sem lögð er áhersla á þjóðleg gildi og vest-
rænan menningararf. Samræmd próf eða landsviðmiðanir eru síðan notuð til að kanna
árangur og koma á samkeppni milli skóla, sveitarfélaga eða landa. í rekstri er stefnt að
minni miðstýringu og auknu sjálfstæði og samkeppni á milli skóla. Skólastjómendur fá
aukið vald yfir fjármálum, innri málefnum og skólanámskrá en aðhald og árangur mið-
ast við samræmd próf og samræmda námskrá. Áherslur á árangur og skilvirkni skír-
skota t.d. til einkunna á samræmdum prófum, hagkvæms rekstrar, fjölda útskrifaðra
nemenda eða rannsóknarvirkni. Litið er á skólastarf sem þjónustu við „neytendur" og
árangur eða gæði á að hámarka miðað við tiltekið fjármagn. Áhersla er yfirleitt á að
minnka beinan kostnað ríkisins af menntun, um leið og ríkisvaldið stýrir og tryggir að
menntastofnanir gegni skyldu sinni miðað við lögbundin markmið. Tryggja þarf ákveð-
in gæði, að samræmi sé í kerfinu, og að það sé skilvirkt. Einn liður í þessum breytingum
er yfirleitt aukin áhersla á einkaskóla, bæði til að gefa foreldrum meira val, auka sam-
keppni milli skóla og minnka ríkisumsvif. Sumstaðar er reynt að tengja þetta við hug-
myndir um jafnrétti til náms þó að aðrir telji slíkt illmögulegt þar sem tilhneigingin sé sú
að takmarka fé til almenningsskóla og gera einkaskólana þar með eftirsóknarverðari.
Þessar áherslur eru enn að mótast og talið er að jafnvægi hafi óv®a náðst á milli yfir-
valda og skóla (Wieringen, 1999, Whitehead, 1998, Apple, 1995).
Þriðja meginhugtakið sem hér er rætt er hugtakið hugvera (subjectivity) sem merk-
ir í raun einstaklingur í orðræðu. Með hugveru er átt við meðvitaðar og ómeðvitaðar
hugsanir og tilfinningar einstaklings, skilning viðkomandi á sjálfum sér og tengslum sín-
um við umheiminn (Weedon, 1987). Margir póstmódemistar telja að hið heildstæða sjálf
skynsemisstefnunnar eigi ekki við í póstmódemísku ástandi samtímans. Nálgun
Foucault þar sem sjálfið hættir að vera miðlægt (subject-decentered) hefur verið líkt við
það að skoða kvenleikann í stað kvenna, samkynhneigð í stað samkynhneigðra eða
bemskuna í stað bama. í stað þess að horfa á einstaklinginn er athyglinni beint að því
hvemig sögulega mótuð hugmyndakerfi hafa áhrif á athafnir fólks (Foucault, 1983, Lyot-
ard, 1984, Popkewitz og Brennan, 1998). Einstaklingar mótast af og sjá sjálfa sig í gegn-
um orðræður. Hugveran er því eðlilega mótsagnakennd og það getur verið markmið í
sjálfu sér að greina mótsagnimar og um leið áhrifamátt mismunandi orðræðna. Það að
vera ávallt í tilteknum valdatengslum undir áhrifum orðræðu er í andstöðu við hug-
myndir um fastmótaða sjálfsmynd, m.a. vegna þess að tvær orðræður geta stangast á.
Til dæmis getur orðræða um stjómun í skólastarfi verið í andstöðu við orðræðuna um
kennslu og orðræðan um stjómandann getur sömuleiðis stangast á við orðræðuna um
móðurina eða eiginkonuna. Hvar viðkomandi staðsetur sig hverju sinni er háð margs-
konar valdatengslum (Grogan, 2000). Þekking mótast því af meðvitund einstaklinga eða
hugvera sem ávallt em í ákveðnum valdatengslum og orðræðum. Hugveran er í
stöðugri mótun, margbreytileg eða sundmð en ekki fastmótuð og heildstæð (Butler,
1990, Guðný Guðbjömsdóttir, 1994, Sigríður Þorgeirsdóttir, 1997). Litið er svo á að orð-
ræðubundnar athafnir geti bæði verið hamlandi og frelsandi. Að mótast af orðræðu þýð-
ir ekki endilega að ákvarðast af orðræðu. Hugveran mótast í ferli sem er mótsagnakennt,
tilviljanakennt og flókið. Gert er ráð fyrir fmmkvæði, sveigjanleika og mótsögnum sem
gjaman er horft fram hjá í kenningum um hið heildstæða sjálf. Vald einstaklings felst í
athöfnum og er ekki bælandi (repressive) fyrst og fremst heldur skapandi (Weedon,
12