Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Síða 37

GUÐNY GUÐBJORNSDOTTIR
slíkar hliðar við viss tækifæri þegar viðmælandi spurði beint. Ef þetta er rétt getur verið
að orðræðan um kyngervi sé ekki eins margbreytileg og virðist við fyrstu sýn. I raun sé
ætlast til kynbundnari hegðunar í menningunni almennt en menning viðkomandi stofn-
ana heimilar. Því má bæta við að þær Jóna og Katrín myndu líklega síst allra viðmæl-
enda kalla sig femínista. Þó að femínismi hafi að líkindum aldrei haft stöðu módemískr-
ar meginskýringar, m.a. vegna margbreytilegra sjónarmiða, þá er það sameiginleg af-
staða femínista að konur séu undirokaðar af karlveldinu (Francis, 1999). Því má ætla að
það að skilgreina sig sem femínista hafi áhrif á mat viðkomandi á mikilvægi orðræðunn-
ar um kyngervi og hvemig þær staðsetja sig í henni.
Þó að orðræðan um kyngervi og stjómendur hafi hér svipuð einkenni og komið hafa
fram í rannsóknum frá sjónarhorni menningarfemínista (Ozga, 1993 o.fl., Guðný Guð-
björnsdóttir, 1997) þá er birtingarmátinn blæbrigðaríkari við að beina athyglinni að ein-
staklingum á hinum ýmsu skólastigum, m.a. vegna mismunandi stofnanamenningar
(Kriiger, 1999). Einnig vegna hins að orðræðan um stjómun hefur marga þræði sem hug-
verurnar ýmist taka upp eða láta niður falla.
Ekki verður því sagt að staðalmyndir hafi komið fram af kvenstjórnendum með
þeirri aðferð sem hér var notuð. Vísir að slíkri mynd birtist þó ef til vill af ungum kven-
stjómendum. Þær líkjast karlstjómendum í fasi, viðmóti og klæðaburði, aðallega vegna
ósjálfstæðis, reynsluleysis eða skorts á kvenfyrirmyndum. Goffe og Jones (2000) benda á
að algeng viðbrögð kvenleiðtoga og kvenstjórnenda við staðalmyndum séu að gera sig
sem ósýnilegastar, að klæðast og jafnvel tala sem líkast körlum. Um leið tapi þær sér-
stöðu sinni sem leiðtogar. Það að þora að vera öðmvísi eða sérstakur á einhvern hátt er
einmitt einkenni góðra leiðtoga samkvæmt athugunum þeirra, ásamt því að vera næm-
ir á aðstæður, sýna skilning og samkennd en jafnframt að sýna og viðurkenna afmark-
aða mannlega veikleika. Önnur viðbrögð kvenstjórnenda við staðalmyndum séu að
mótmæla sem hópur og þriðja leiðin sé að gangast upp í ímyndinni, t.d. að vera „nær-
andi og styðjandi" fyrir alla og viðhalda um leið oft heftandi staðalmynd. Ekki er höf-
undi kunnugt um að viðmælendur hafi gripið til hópaðgerða, en sumar telja ömggast
að velja þá leið að falla sem mest inn í stjómendahópinn á meðan aðrar gangast inn á
það að vera nærandi og styðjandi fyrir sem flesta.
í þriðja og síðasta lagi var spurt hvemig kvenstjómendur staðsetji sig í áðumefnd-
um orðræðum og að hve miklu leyti áherslurnar á skilvirkni og árangur séu samræm-
anlegar væntingum til stjórnenda sem kvenna. Ahugavert þótti að skoða hvort núver-
andi hlutverk kvenstjórnenda í æ markaðssinnaðra menntakerfi stangaðist á við þá
sögulegu staðreynd að konum hefur verið ætluð ábyrgðin á tilfinningalegri hlið uppeld-
is og menntunar allt fram til þessa (Blackmore, 1999, Martin, 1985). Höfundur túlkar of-
annefndar niðurstöður þannig að á yfirborðinu stangist þessar orðræður á í ýmsum
gmndvallaratriðum eins og ýmsir hafa bent á (Blackmore, 1999). Viðbrögð kvenstjórn-
enda em breytileg, m.a. vegna mismunandi stofnanamenningar.
í meginatriðum mátti sjá fjögur mynstur. í fyrsta lagi þær sem staðsetja sig í orðræð-
unni um árangur og skilvirkni sem virkir stjórnendur en telja að orðræðan um kyngervi
skipti litlu sem engu máli. í öðm lagi þær sem hafna eða gera lítið úr orðræðunni um ár-
angur og skilvirkni og segja umhyggju- og jafnréttismarkmið mikilvægari til að starfa í
sátt við starfsfólk og eigin samvisku. í þriðja lagi þær sem reyna að samhæfa árangurs-
35