Tímarit Máls og menningar - 01.11.1977, Blaðsíða 173

Lenínisminn og verkalýðshreyfing vesturlanda
gangi mætti nota borgaralegt ríkisvald
er það hefði verið yfirtekið á lýðræðis-
•legan hátt innan auðskipulagsins. Lenín
taldi óhjákvæmilegt að brjóta niður
hvers kyns borgaralegt ríki og móta
nýtt, sem ekki væri ríki samkvæmt gam-
alli merkingu þess orðs. Hið nýja ríki
væri það sama og alræði öreiganna.
Hér sem víðar studdist Lenín við
Marx og Engels, einkum lýsingu þeirra
á Parísarkommúnunni sem hinu dæmi-
gerða alræði öreiganna. Samkvæmt Marx
og Lenín var aðallærdómurinn, sem
draga átti af kommúnunni, sá að ekki
væri hægt að yfirtaka hið borgaralega
ríki, heldur yrði að brjóta það niður, til
að rýma til fyrir nýju verkalýðsríki. Það
yrði síðan sjálfdauða við framþróun
sósíalismans og stéttlaust þjóðfélag
kommúnismans kæmi í ljós. „Sé auð-
herrunum velt,“ ritaði Lenín í Ríki og
bylting, „sé andstöðu þessara arðræn-
ingja veitt rothögg með járnhnefa vopn-
aðs verkalýðs og skrifræðisbákn nútíma
ríkis molað mélinu smærra, þá hafa
menn í höndunum tæknilega fullkomið,
vélrænt kerfi, sem hefur verið frelsað
undan „afætunum" og sameinaður
verkalýður getur sjálfur sett af stað.
Hann getur ráðið til sín tæknimenn,
eftirlitsmenn og bókhaldara og greitt
þeim öllum — og ríkisstarfsmönnum al-
mennt — verkamannalaun fyrir. Þetta er
það hlutbundna og framkvæmanlega
verkefni, sem blasir við gagnvart öllum
auðhringum og frelsar vinnandi alþýðu
undan arðráni og eykur þá reynslu, sem
kommúnan var þegar farin að afla
(einkum á sviði ríkisuppbyggingar)."23
I raun var reynsla Parísarkommún-
unnar einkar takmörkuð: í fyrsta lagi
vegna þeirra aðstæðna sem leiddu til
myndunar hennar, í öðru lagi vegna þess
hve kommúnardarnir voru innbyrðis
sundurþykkir og óvissir um markmið
sitt. Verkamenn skipuðu aðeins lítinn
hluta framkvæmdanefndar hennar, og
þar var einungis handfylli marxista.
Meirihluti leiðtoga hennar komu úr
smáborgastétt og skiptust í fylgismenn
Proudhons, Blanquis og ný-jakobína.
Þeir höfðu fyrst og fremst áhuga á póli-
tískum aðgerðum og vörðu eignaréttinn
á smærri eignum engu síður en þeir af-
neituðu arðráni. Þeir voru andstæðingar
ríkisins, í anda Proudhons, og bundu
vonir við þjóðarsamband sjálfráðra
svæðasamfélaga. Þó barðist meirihluti
verkamanna í París fyrir kommúnuna.
I augum Marx var kommúnan „í eðli
sínu stjórn verkalýðsstéttarinnar; (...)
þar var loks uppgötvað það pólitíska
form, þar sem efnahagsleg frelsun
verkalýðsins gat náð fullum þroska“.24
Þótt ýmislegt hafi þannig skort í komm-
únuna út frá marxísku sjónarmiði, þá
beindist hún gegn borgarastéttinni: Hún
var stjórnarform þar sem verkalýðurinn
sýndi getu sýna til að ráða yfir samfé-
laginu. Að vísu einkenndist hún ekki í
byrjun af sósíalískum þáttum, en að
mati Marx hlaut pólitísk drottnun verka-
lýðsins annaðhvort að leiða til sjálfs-
frelsunar hans eða brotna saman ella.
Anarkískir andstæðingar Marx túlkuðu
afstöðu hans til kommúnunnar sem
hreina hentistefnu. „Ahrif hinnar komm-
únísku uppreisnar voru svo mikil," reit
Bakúnín, „að jafnvel marxistarnir neydd-
ust til að votta henni virðingu sína, þótt
hún hafi einmitt gert hugmyndir þeirra
að engu. Þeir gengu enn lengra. And-
stætt allri rökhyggju og öllum tilfinn-
ingum sínum gerðu þeir stefnuskrá og
markmið kommúnunnar að sínum eig-
in. Þetta var spaugileg en óhjákvæmileg
395