Eimreiðin - 01.01.1900, Page 128

128
anna. En vaknaðir eru menn þó ekki enn í þeim efnurn, þó sumir
séu farnir að rutnskast og í svefnrofunum.
Ef menn væru vaknaðir, þá mundu menn ekki láta allar þær
ár og læki, sem eru í hverri einustu landareign, vera alveg arð-
lausa eða eyða afli sínu til ónýtis. Menn mundu þá taka sig til
og leggja beizli við þessar ótemjur og knýja þær til að vinna fyrir
sig. Menn mundu þá láta bæjarlækinn sinn mala kornið sitt, tæja
og kemba ullina, spinna hana og vefa, framleiða rafmagn til ljóss
og hita, jafnvel saga, hefla, smíða, flétta reipi og margt fleira, sem
ekki verður nöfnum nefnt.
En þessu fer svo fjarri, að fæstum virðist enn ljóst, að í ám
þeirra og lækjum sé fólgið nokkurt afl eða auður. Og þó er hér
um heljarmikið vinnuafl — og þá líka afarmikið auðsafn — að ræða,
sem menn þannig láta liggja ónotað. Og það þó menn séu altaf
að kvarta sáran yfir því, hvað fólkseklan sé mikil í landinu og
og vinnuaflið dýrt. I’að virðist því ekki vanþörf á, að brýna það
sí og æ fyrir mönnum, að jafnvel hinn minsti bæjarlækur á Islandi
hefir í sér fólgið töluvert vinnuafl, sem gæti orðið eigandanum að
miklum notum og gefið honum álitlegan ágóða, ef almennilega
væri á haldið. Pví á íslandi eru altstaðar svo miklar mishæðir,
að tæplega mun finnast sá lækur, að ekki sé í honum einhvers-
staðar töluverður straumhraði og stærra eða minna fossfall eða
buna. Og þar sem fallið er lítið eða lágt, mundi jafnaðarlegast án
mjög mikils tilkostnaðar mega gera það stærra, eða mynda nýtt
fossfall, og þannig skapa sér nýtt vinnuafl.
En fyrsta stigið til þess, að mönnum lærist að nota það afl,
sem fólgið er í ám þeirra og lækjum, er að menn hafi einhverja
hugmynd um, hve mikið þetta afl sé í hverju einstöku tilfelli.
En um það munu fæstir hafa nokkra hugmynd, og heldur ekki
vita neir, einföld ráð til þess, að afla sér vitneskju um það án að-
stoðar annara og meiri eða minni kostnaðar. Petta má þó finna
með ofureinfaldri aðferð, svo að nærri lagi sé, og skulum vér nú
skýra frá, hver hún er.
Fyrst er þess að geta, að bæði vatnsaflið og önnur náttúruöfl
eru vanalega talin í hestöflum. En 1 hestafl er sama sem 480
fetþuncL (á Englandi og Ameríku er það talið 550 fetpund). En
1 fetpund er það afl kallað, sem þarf til þess, að lyfta i pundi 1
fet frá jörðu á einni sekúndu. Sé nú miðað við minútu (en ekki
sekúndu), þá verður fetpundatala hestaflsins auðvitað sextíu sinn-