Eimreiðin - 01.10.1930, Síða 60

364
ÍSLENZKAR SÆRINQAR
EIMRIEÐIN
(magia candida), en ekki virðast höfundar þeirra hafa saett
neinum átölum né refsing fyrir kveðskap sinn, og sýnist þeim
guðsmönnunum hafa verið talið þetta nauðsynleg og kristi-
leg.. vörn.
Öðru máli er að gegna um alþýðuinann eins og Jón lærða
Guðmundsson, sem að vísu hafði kveðið römmustu særinga-
kvæði á íslenzku. Gegn því athæfi rís upp sjálfur prófastur-
inn í Snæfellsnesprófastsdæmi, síra Guðmundur Einarsson á
Staðastað, og skrifar harkalegt ádeilurit »Hugrás« á hendur
Jóni, sem raunar hafði einnig fengist við lækningakukl undir
Jökli.
I fornum íslenzkum lögum (Grágás, Járnsíðu og Jónsbók)
eru menn varaðir við því að fremja galdur og forneskju, að
viðlagðri refsingu. En lengi fram eftir öldum gátu andlegrar
stéttar menn framið sitt hvað galdrakyns í skjóli kirkjunnar.
Árið 1592 fann Oddur Skálholtsbiskup Einarsson hvöt hjá sér
til að amast við ýmis konar galdralækningum og heita mönnum
ráðning fyrir slíkt, og mun hér einkum átt við sumt það kukl,
sem kaþólsk kirkja hafði látið við gangast. En eigi að síður
hafa prestar og prófastar vorir á 17. öld hæglega getað ort
mögnuð særingakvæði óátalið, enda var varla til skýrt laga-
bann við þeirri tegund hvítagaldurs; í rauninni voru þessar
særingar ærið nýstárlegar. En til þess að ná sér niðri á al-
þýðumönnum, sem talið var að færi með ósæmilegan galdur,
þurftu íslenzkir valdsmenn að seilast til erlendra galdrafyrir-
mæla, og var þá ekki hikað við að meta galdraákvæði biblí-
unnar að lögum!
íslenzkar særingar verða að teljast frumheimildir um galdra-
trú og galdrastarfsemi Islendinga einkum á 17. öld. Þau sær-
ingakvæði, sem hér hefur verið minst, bera þó fyrst og fremst
vitni um hugarfar höfunda sinna, og tjáir ekki að dæma
hugarfar íslenzkrar alþýðu eftir þeim, algerlega varúðarlaust.
Það mun t. d. mega sýna fram á, að höfundar sumra þessara
kvæða voru vart heilbrigðir á geðsmunum. Eigi að síður eru
þeir fulltrúar aldar sinnar.
Þegar fræðimenn vorir hafa orðið yfirlit um það brot, sem
er enn varðveitt af galdrasæringum fyrri alda, inntak galdra-
rita og þá merkilegu vitneskju, sem er fólgin í dómskjölum
íslenzkra galdramála, munu þeir geta leyft sér að mynda sér
ákveðnari skoðanir um merkan þátt í trúarlífi horfinna kyn-
slóða, þar sem ýmsir andlegir og veraldlegir leiðtogar voru
haldnir af hvimleiðri galdratrú, og sauðsvartur almúginn, sem
nú er að mestu gleymdur, var vafinn hjátrúarmyrkri.
Sigurður Skúlason.