Eimreiðin - 01.10.1930, Blaðsíða 132

436
RITS]A
EIMREIÐIN
þess, kristnitökuna og fyrstu tíö kristninnar hér á landi unz ritöld hófst,
og býr þar með lesendurna út til að skilja hina stuttu og gagnorðu frá-
sögn Ara. Þá víkur hann að Sæmundi fróða, skólunum í Skálholti,
Odda, Haukadal og á Hólum og loks að Ara sjálfum og ritum hans.
Rekur hann stutt og greinilega úr hinum löngu ritflækjum og deilum,
orðið hafa um ritmensku Ara, hvað hann hafi skrifað og hver munur
hafi verið á íslendingabók hans hinni fyrri og þeirri, sem vér höfum.
Flestir, sem um Ara hafa ritað, hafa farið fljótt yfir fyrstu orðin í for-
mála hans, eins og þau kæmu þessu máli lítið við: „ íslendingabók görða
ek fyrst biskupum várum Þorláki og Katli". Hvers vegna gerði hann
bókina fyrir þessa biskupa, sýndi þeim og Sæmundi presti og breytt'
henni síðan eftir óskum þeirra? Þeirri spurningu verður að svara, ef
menn vilja skilja, hvers vegna Islendingabók varð eins og hún nú er.
Það hefur próf. Halldór gert og komist þar nokkurn veginn að sömu
niðurstöðu og ég í grein minni um Alþingi 1117, í Skírni þ. á.: Ritun
Islendingabókar stendur í sambandi við ritun laganna, veraldlegra og
kirkjulegra. Þegar lögin voru skráð, átti vel við að ritfesta frásögn um
aðdraganda þeirra, hvernig þau voru til orðin og hvaða ágætismenn
hefðu að þeim unnið. Það mundi glæða tilfinninguna fyrir helgi þeirra
og þar með hlýðni við þau. Próf. Halldór gerir ráð fyrir, að bókin haf'
átt að styðja biskupana, er þeir voru að fá Alþingi til að samþykkja
kristinna laga þátt sinn, og sé því Islendingabók samin áður en hann var
ritaður og samþyktur á Alþingi, enda geti hún eigi um, hve nær það
varð. Hyggur hann, að biskuparnir hafi átt örðugt með að fá krislinrétt
sinn samþyktan. Það er hugsanlegt, en um það vitum vér ekkert, og mér
finst hin almenna ástæða, að geyma frásögnina um tildrög laganna og
þar með styðja þau, sé nægileg skýring. Það er eðlilegt, að Ari Ieggur
tiltölulega mikla rækt við kirkjusöguna, þar sem hann var prestur sjálfur
og skrifaði að áeggjan tveggja biskupa, enda hafði ekkert gerst í löggjöf-
inni sögulegra en krisínitakan. Efasamt er, hve mikið má gera úr þv>
að Ari nefnir ekki ritun og samþykt kristinna laga þáltar, né stofnun
biskupsstóls á Qrænlandi, því að um margt getur hann ekki, er vér þ°
mundum búast við, að hann viki að. Og ef til vill hefur hann litið svo
á sem aðalatriðið væri það, hve nær byrjað var að rita Iögin; hitt væri
ekki í frásögur færandi, hve nær hver þáttur þeirra síðan var ritaður
og samþyktur.
Snildarlega hefur próf. Halldóri tekist að skýra, hvernig á nafninu
„Schedae" stendur og hvernig það atvikaðist, að greinar þær, er '
„Appendix" standa, komust í handrit það, er vér höfum af bókinni.
Texti íslendingabókar er hér prentaður með venjulegri fornritastaf-
setningu og þýðingin á nútíðarensku, og ekki tyrfð. Gerir hvorttvegai3
eflaust bókina ljúfari þeim, sem hún er ætluð. Loks koma skýringar viÖ
hvern kafla með tilvitnunum í það, sem ritað hefur verið um bókina-
Um eitt atriði get ég þar ekki verið útgefanda sammála. Hann felst á
skýringu Genzmer's á kviðlingi Hjalta Skeggjasonar: